خانواده می تواند راه پیمودن پله های تعالی انسان را هموار کند و او را در فضایی از ارزش های اخلاقی و انسانی به بالاترین مراتب تعالی برساند.

خانواده، کانون مهرورزی و محل بروز عواطف انسانی است. خانواده باغستانی است که در آن پدر و مادر نقش باغبانانی مهربان و دلسوزی را دارند که همه تلاش آنها در جهت تربیت و پروزش شاخه های زندگی خود یعنی فرزندان است.

این باغبانان زندگی با تلاش و سخت کوشی دایمی، فرزندان خود را از گزند انواع آفات زندگی دور می سازند و با تربیت و آموزش صحیح، استعدادهای آنان را بارور می کنند و در راه تعالی شخصیت آنان اثر می گذارند.

نقش پدر در تربیت فرزند

پدر به عنوان سرپرست فرزندان خود، مسئولیتی خطیر دارد که موفقیت در آن نیازمند آگاهی، اخلاق، فداکاری و اعتقاد است . پدر مسئولی است که ضمن زنده نگه داشتن روح اعتماد در خانواده باید مراقب فرزندان از گزند مخاطرات و حوادث روزگار باشد و زمینه استقلال و آزادی فرزندان را نیز فراهم کند.

این نقش تنها به دوران بعد از تولد فرزند مربوط نمی شود بلکه باید از دوران جنینی فرزند زمینه تربیت فرزند را فراهم آورد.

پدر مسئول آگاهی بخشی و پرورش صحیح فرزندان است. پدر دریچه اطلاعات کودک خود است و او از نگاه کودک همه چیز را می داند و از همه وقایع و اتفاقات خبر دارد. درست است که تصور کودک از پدر اغراق آمیز است اما به هر حال پدر دارای اطلاعات و تجاربی است که کودکش فاقد آن است و اگر این تجربیات و اطلاعات از کودک مضایقه شود در حق او کم لطفی شده است.

بر خلاف تصور برخی که می گویند مدرسه نقش اولین معلم را برای کودک دارد، باید گفت پدر اولین معلم فرزند خود است که کودکش را به اخلاق و ادب و علم رهنمون می‌شود و پایه‌های علم و آگاهی را در او بنیان می‌گذارد و یا او را به وادی های گمراهی و ضلالت می کشاند.

نقش مادر در تربیت فرزند

مادر نیز در محیط خانه و اجتماع نقش بسیار مهمی در تربیت فرزند دارد چرا که کودک در دوران نوزادی همواره همراه مادر بوده است و بعد از تولد نیز در آغوش مادر قرار می گیرد و علاوه بر صفات وراثتی، بسیاری از صفات اکتسابی را نیز از او می آموزد. کودک از مادر می آموزد که چگونه با دیگران رفتار و برخورد کند.

مادر تنها کسی است که نیازهای جسمی و روحی کودک خود را برآورده می کند چرا که او آشناترین شخص به شرائط زیستی و روانی کودک خود است و با مهر و محبت از او حفاظت می کند احتیاجات کودک را رفع می کند.

مادر در تربیت دینی و مذهبی کودک نیر نقش مهمی دارد. نقش او پیش از تولد آغاز می شود و پس از آن نیز در دوره های کودکی، نوجوانی و جوانی ادامه پیدا می کند.

مادر بهترین الگوی رفتاری و اخلاقی کودک خود است، که از منش و رفتار او تأثیر می پذیرد. او به وسیله رفتار خود می تواند فرزندش را از نا پاکی ها، کینه ها، حسدها و بسیاری از رذائل اخلاقی دور کند و در دل فرزندش مهر و صفا و نیک اندیشی نسبت به دیگر همنوعان ایجاد کند. مادر می تواند سرچشمه خوبی ها و فضیلت ها شود و با درس تقوا محیط خانه را به محلی برای پرورش شخصیت علمی و اخلاقی تبدیل کند.

اما اگر مادر به وظیفه خود عمل نکرد با رفتارهای نامناسب و ناشایست باعث گمراهی و انحراف فرزندش خواهد شد. امام خمینی (ره) در این رابطه می فرماید: «یک مادر ممکن است یک بچه را خوب تربیت کند و آن بچه یک امت را نجات بدهد و ممکن است بد تربیت کند و آن بچه موجب هلاکت یک امت بشود»