معماري امروز خانه‌هاي ايراني كه به نوعي تلفيقي از معماري مدرن و سنتي است از چه زماني به اين شكل درآمد، از چه زماني شيوه‌هاي معماري غربي پاي خود را به خانه‌هاي ايراني‌ها باز كرد، آيا معماري ملي كشور ما همگام و همسو با فرهنگ و مذهب جامعه ما هست؟ آيا معماري معاصر در كشور ما فرهنگي اصيل و متناسب با روح و روان ما ايرانيان را رقم خواهد زد؟ اينها سؤالاتي است كه قرار است در اين گزارش به آن بپردازيم.

به گزارش نافع، رئيس كميسيون فني، عمراني، امور زيربنايي و املاك شوراي اسلامي شهرهمدان در اين باره گفت: معماري عظمت‌گرا، باشكوه و داراي ويژگي‌هاي خاص آن نشأت گرفته از تمدن بين النهرين بوده است، پس از ظهور تفكر اسلامي معماري ايران تحت تأثير معماري تفكر اسلامي قرار گرفت و در قرن اول هجري، استادكاران تمام آثار خود را با الهام و تأثيرپذيري از تفكرات اسلامي آغاز كردند، در حقيقت معماري اسلامي در ايران يك نوع تفكر ايجاد بنا است با تأثيرپذيري از الگوها و شيوه‌هاي زندگي و نشان از ذوق و سليقه هنرمندان و معماران و همچنين نشان دادن مذاهب و شرع دين مبين اسلام دارد.

حميدرضا طبي‌مسرور ادامه داد: معماري اسلامي، نوعي معماريست كه در آن ساختار تشكيل دهنده بنا برگرفته از تفكرات اسلامي است، نوع تزئينات، زاويه ديد، رنگ و عناصر تشكيل دهنده ساختمان‌ها؛ در حقيقت شهر اسلامي به وضوح بيانگر اين است كه از منبع يكتا پرستي الهام گرفته شده است.

وي گفت: در معماري اسلامي مسؤولان تصميم‌گيرنده بايد معماران و مهندسان را تشويق كنند تا الگوبرداري آنها با مطالعه، تحقيق و تفحص در معماري گذشته باشد و از الگوهاي شكلي، محتوايي و تلفيق اين دو با فناوري روز بناي زيبايي را خلق كنند، بايد جاگيري‌ها، مكان يابي‌ها، ارتفاع بناها، وسعت بنا، تزيين و نحوه و نوع ساخت بنا مورد توجه معماران باشد.

معماري اسلامي تنها طاق، گل و بته نيست

اين مقام مسؤول گفت: شوراي شهر با توجه به اينكه سياست‌هاي كلي اجرايي شهر را تدوين مي‌كند با ايجاد تيم‌هاي كارشناسي متخصص در خصوص تهيه طرح جامع و تفضيلي و ايحاد يك خط فكر با در نظر گرفتن نوع كاربري‌ها، مكان‌ها و شاخصه‌هاي مورد نظر در طرح تفضيلي مي‌تواند با تدوين الگوهايي در كاربري‌هاي تفضيلي در مقياس اجرايي در شهرها و تشويق مجريان ساختمان‌ها، انبوه سازان در اين زمينه اقداماتي را انجام دهد.

طبي‌مسرور افزود: نوع نگرش زمان گذشته قطعاً با امروز تفاوت دارد؛ معماري اسلامي تنها طاق، گل و بته نيست، امروز هم معماري ساختمان‌ها با تفكرات معمار مسلمان ساخته مي‌شود اما نمودهاي عيني امروز كمتر به كار برده مي‌شود. در زمان قديم نوع ساخت فضاي داخلي خانه‌ها داراي ابعاد و زواياي خاصي بود، وجود هشتي‌ها، مهمانپذير، دالان، فضاي عمومي و خصوصي و از همه مهمتر مطبخ گواه اين ادعاست.

الگوگيري از معماري غربي، دهن كجي به هنر گذشتگان است

رئيس كميسيون فني، عمراني، امور زيربنايي و املاك شوراي اسلامي شهرهمدان ادامه داد: امروز در حقيقت با ساخت بناهايي كاملاً برگرفته از تفكر غربي، به ايده معماران زبده و توانمند گذشته دهن‌كجي كرده‌ايم.

وي افزود: امروز داخل خانه‌ها به شكلي نيست كه احساس راحتي به ساكنين منتقل شود، بخش زيادي از آشپزخانه‌ها اُپن هستند در صورتي كه اين سبك، سبك غربي است و با فرهنگ و اصول ديني ما مغايرت دارد، ساخت‌وسازها به نحوي است كه خانه‌ها به يكديگر مشرف هستند و حياط خانه و شكل ساخت آنها با اصول فاصله دارد. براي بهبود اين شرايط، مهندسان ما بايد مهندسان ايراني‌اسلامي باشند تا اين فرهنگ اجرايي و عملياتي شود.

طبي‌مسرور گفت: قطعاً معماري اسلامي در شهر همدان بدون توجه به مذاهب و نمودهاي بصري معماري اسلامي و صرفاً با پرداختن به مفاهيم امكان‌پذير نيست، بلكه بايد در معماري اسلامي و شهرسازي اسلامي نمودهاي محتوايي و شكلي رعايت شود، اما متأسفانه امروز در دانشگاه‌هاي ما هم الگوبرداري و نگرش به سوي معماري غربي است در حالي كه اساتيد دانشگاه‌ها مي‌توانند با تلفيق الگوهاي معماري روز با معماري گذشته ايران در اين زمينه تأثيرگذار باشند.

وي اضافه كرد: عناصر كالبدي و ساختار نمونه بناها و به طور كلي خانه‌هاي سنتي ايران كه به نوعي حس آرامش و راحتي جسمي و روحي را افزايش مي‌دهند، شامل موارد متعددي است كه متأثر از اقليم منطقه و فرهنگ حاكم بر جامعه نيز هست، وجود فضاهاي سر در ورودي هشتي، تفكيك اندروني و بيروني، حياط مركزي، ايوان، راهرو و اتاق‌ها با ويژگي‌هاي هلال شكل و سقف‌هاي بلند، كاربرد در فضاها، شكل در و پنجره‌ها، تعدد فضاي ورودي اتاق‌ها و نوردهي مناسب با اقليم از جمله مواردي است كه در بخش ساختار خانه‌هاي سنتي مدنظر است، مهندسان ما بايد مهندسان ايراني‌اسلامي باشند تا چهره شهر، چهره‌اي ايراني‌اسلامي داشته باشد.

 ما بايد ميراث‌دار الگوهاي گذشته باشيم

طبي‌مسرور گفت: يكي از مباحثي كه شوراي اسلامي شهر مدنظر دارد پرداختن به اصول ايراني‌اسلامي در ساخت بناها و ساختمان‌هاي شهر است.

اين مسؤول با اشاره به اينكه در اين راستا جلسات متعددي با نظام‌ مهندسي و شهرداري برگزار شده است، افزود: اعضاي شورا بر طراحي نقشه‌ها و نماهاي ساختمان‌ها مطابق با اصول ايراني‌اسلامي بسيار تأكيد داشتند، شهرداري در امر رعايت اين اصول در ساختمان‌ها به تنهايي مجري نيست و نظام مهندسي در اين راستا نقش مهمي دارد، البته شهرداري بايد به صورت جدي بر ساخت ساختمان‌ها به موازات اصول ايراني‌اسلامي مصّر باشد و در مجوزهايي كه براي ساخت مي‌دهند به اين امر توجه ويژه كند.

وي با تأكيد بر اينكه شهر بايد از هر نظر وجهه اسلامي‌ايراني خود را حفظ كند، گفت: ما بايد ميراث‌دار الگوهاي گذشته باشيم و لازم است در راستاي اجراي طرح ايراني‌اسلامي شدن شهر و ساختمان‌ها، آگهي‌ها و تبليغات شهري نيز اين اصول را رعايت كنند، بايد همه در شهر اين اصول را رعايت كنند و صرفاً اين امر به ساختمان‌ها و نماي آنها معطوف نشود، علاوه بر نماي ساختمان‌ها، نقشه داخلي ساختمان‌ها نيز بايد از اصول ايراني‌اسلامي تبعيت كند.

به كارگيري فرهنگ اسلامي در ساخت و ساز خانه‌هاي ايراني

مديركل تبليغات اسلامي همدان نيز با اشاره به اينكه در هر جامعه‌اي براي زيستن در آن جامعه، فرهنگ و رسومي وجود دارد، گفت: در نظام اسلامي هم براي بهتر زيستن بشر، يك سري اصول و چارچوب مطرح است؛ زيستن انسان در قالب فرهنگ ديني و اسلامي كه اصول و ارزش‌هاي الهي، اسلامي و انساني در آن مورد توجه قرار گيرد.

حجت‌الاسلام علي دشتكي افزود: محيط فردي و خانوادگي يكي از محيط‌هايي است كه در سبك زندگي اسلامي مورد توجه قرار گرفته و نحوه معماري و طراحي فضايي آن نيز مورد اهميت است.

وي ادامه داد: طراحي اين فضا بايد متناسب با سبك زندگي اسلامي باشد، اگر مي‌خواهيم در جامعه اسلامي زندگي كنيم بايد همه چيز ما هم از اسلام و فرهنگ ديني ما باشد.

دشتكي با اشاره به آيات قرآن و روايات ديني، به تشريح ويژگي‌هاي مسكن اسلامي پرداخت و با بيان اينكه رعايت شئونات اسلامي در مورد مسكن مي‌تواند الگوي خوبي باشد، افزود: خانه‌ها بايد به گونه‌اي ساخته شود كه حجاب و حريم آن حفظ شود.

حجت‌الاسلام علي دشتكي به جايگاه خانه در قرآن اشاره كرد و گفت: تأكيد قرآن بر اينكه خانه، محل سكونت است و اين سكونت به معناي سكونت و آرامش روح و روان است.

وي با تأكيد بر به كارگيري فرهنگ اسلامي در ساخت و ساز خانه‌هاي ايراني، تصريح كرد: بايد در ساخت و ساز خانه‌هاي ايراني فرهنگ و الگوي اسلامي مد نظر سازندگان قرار گيرد.

اين مسؤول تصريح كرد: اين كار تنها به چند سازمان و اداره مربوط نمي‌شود بلكه همه نهادها و ادارات بايد در اين الگوسازي اسلامي نقش داشته باشند.

عنصر حيا در معماري‌هاي مدرن به دست فراموشي سپرده شده است

حجت‌الاسلام علي دشتكي عدم رعايت مؤلفه‌هاي اسلامي در مسكن‌هاي امروزي را از جمله مشكلات برشمرد و افزود: عنصر حيا كه مسأله بسيار مهمي در سبك زندگي اسلامي‌ايراني است در معماري‌هاي مدرن به دست فراموشي سپرده شده است.

وي اظهار داشت: اصولاً ورود سبك غربي در معماري ايراني كه از جمله آن مي‌توان به آشپزخانه‌هاي open اشاره كرد فضا به گونه‌اي طراحي شده كه مهمان وقتي مي‌خواهد بنشيند روبروي آن قرار مي‌گيرد و اين موجب زحمت خانم خانه مي‌شود.

مديركل تبليغات اسلامي همدان، الگوبرداري از غرب را بزرگترين نقص ما در مسكن عنوان و خاطرنشان كرد: در حوزه مسكن‌سازي، ما نه اسلام و نه مفاهيم ايراني را رعايت نكرده‌ايم درحالي كه مقام معظم رهبري همواره تأكيد فراواني بر اسلاميت و ايرانيت دارند.

حجت‌الاسلام دشتكي ابراز داشت: ما بايد در معماري هم مؤلفه‌هاي اسلامي و هم آن هنر و فرهنگ ايراني را احيا كنيم، ما ميراث بزرگي داريم و نبايد يكباره آن را به كناري گذاشته و ارتباط خود را با گذشته قطع كنيم.

آپارتمان نشيني، عامل دور افتادگي معماري اسلامي

مدیر شهرداری منطقه یک همدان هم گفت: معماري اسلامي از دو ديدگاه مورد بحث و بررسي است؛ اول از نظر دوران تاريخي اسلامي، دوم از نظر سبك و سياق معماري اسلامي كه بايد سه ويژگي دوري از اسراف، اشراف و اجحاف را داشته باشد، به گونه‌اي كه در معماري اسلامي اسراف و زوائد وجود ندارد و روحيه اشرافيگري و تجملات در آن معنا ندارد.

مهدي مجيدي افزود: در معماري اسلامي توجه به عرصه‌هاي خصوصي و عمومي و تفكيك فضاهاي عمومي و خصوصي مورد توجه است كه در معماري مدرن كمتر شاهد تفكيك اين عرصه‌ها هستيم.

وي ادامه داد: معماري مدرن با سبك‌هاي متفاوت وارد معماري امروز شد و به جهت داشتن جذابيت‌هاي بصري و مدپرستي در بين مردم رايج شد و موجب شد كم كم مردم از معماري اسلامي ايراني فاصله بگيرند.

كارشناس ارشد رشته معماري اظهار داشت: يكي از علت‌هاي برون رفت از معماري اسلامي رويكرد آپارتمان نشيني است كه پديده‌اي غربي است و در معماري قديم هيچگاه شاهد ساخت آپارتمان به عنوان نماد معماري اسلامي نبوده‌ايم و حتي پس از جنگ جهاني دوم و ظهور مدرنيسم كه ساخت آپارتمان و مسكن ارزان قيمت و توليد صنعتي ساختمان يكي از محصولات آن بود به شكست انجاميد و به مرگ مدرنيسم منجر شد كه متأسفانه در كشور ما به علت سياست‌هاي غلط عرضه زمين و توسعه در ارتفاع شاهد اين پديده هستيم.

معماران امروز به دنبال بزك كردن ساختمان با سلايق ابتدايي و ساده كارفرماها هستند

مجيدي يادآور شد: معاونت شهرسازي و معماري با تشكيل كميته ارتقاي سيما و منظر شهري سعي دارد حداقل در نماي ساختمان‌ها از افراط و تفريط جلوگيري كرده و حداقل در ايجاد وحدت در سيماي بصري ساختمان‌ها اقدام كند كه اين اقدام به شهرسازي اسلامي در حد وسع و توان منجر خواهد شد.

اين مسؤول خاطرنشان كرد: همچنين در خلق معماري اسلامي ايراني مي‌توان به نقش معماران اشاره كرد، معمار متعهد همواره به دنبال خلق فضاي معمارانه و الهام بخش است و سعي مي‌كند معماري صحيح را به كارفرما تفهيم كند كه متأسفانه امروز كمتر شاهد چنين آثاري هستيم و معماران امروز معمولاً در برابر كارفرما مقاومت نمي‌كنند و به دنبال بزك كردن ساختمان با سلايق ابتدايي و ساده كارفرماها هستند.

مدیر شهرداری منطقه یک همدان اضافه كرد: اين درحاليست كه مي‌توان حتي در فضاهاي آپارتمان‌ها، طراحي فضاهاي داخلي را با قدري خلاقيت در حد بضاعت به معماري اسلامي نزديك كرد.

آب دريا را اگر نتوان كشيد / پس به قدر تشنگي بايد چشيد

در پايان ذكر اين نكته مهم به نظر مي‌رسد كه معماري، يكي از هنرهاي تأثيرگذار براي‌ نشان دادن فرهنگ عامه و الگوهاي ساختاري آن در هر دوره است، از يك سو هنگامي كه جامعه همواره فضايي آشنا را تجربه‌ كند، زمينه‌ساز خودباوري ملي و شكوفايي بيشتر افراد خواهد شد، از طرف ديگر همين معماري تشكيل‌دهنده فرهنگي است كه در آن افراد بتوانند در بالندگي فرهنگي و پيشرفت آن نقش داشته باشند.

و در نهايت مي‌توان گفت يكي از حلقه‌هاي مفقود شده در معماري نوين، بحث هنر و زيبايي است كه در معماري سنتي ما بسيار ديده مي‌شود.

گزارش از فرشته درهم فروش