امروز ۱۵ مهرماه ، روز روستا نامگذاری شده است. در شهرستان تویسرکان ۱۰۸ روستا وجود دارد و در این روستاها مردان بزرگی زاده شده و پا به عرصه گیتی گذاشته اند که تحولات عمیقی در سطح شهرستان و حتی کشور داشته اند.

برای نمونه می توان به روستای فرهنگی کهنوش اشاره کرد.از این روستا در حدود ۷۰۰ معلم در جای جای کشورمان به شغل معلمی مشغول هستند.

و اما امروز سایت خبری تحلیلی رودآور به بهانه روز روستا، زادگاه عارف شاعر پیشه عصر صفوی رضی آرتیمانی که روستای آرتیمان است برای خوانندگان خوب خود معرفی می کند.

میررضی آرتیمانی از مشاهیر مدفون در تویسرکان است که در آرتیمان متولد شد.

 وی در۳۰ سالگی به دربار شاه عباس صفوی راه می یابد و دارای عزت و احترام بوده است تا آنجا که داماد خاندان صفوی شده اما تشریفات درباری به مذاقش سازگار نیامد و دم و دستگاه شاهنشاهی را رها کرد و به وطن برگشت و در شمال شهر تویسرکان خانقاهی برای خود رو به راه کرد که هم اکنون هم مزار و مقبره او مورد زیارت اهل دل و عشاق دل سوخته است.

آرامگاه میر رضی در دامنه کوهی مشرف به شهر جایی بسیار باصفا به نام همینه یا هیمنه قرار گرفته و سال های دور مقبره آن که به نحو بسیار تاثر برانگیزی رو به ویرانی نهاده بود، مرمت شد.اکنون این تپه را به دلیل آنکه مدفن پنج شهید گمنام است، تپه نورالشهدا نام نهاده اند.دیوان اشعار این میر رضی آرتیمانی به کوشش محمدعلی امامی یکی از فرهنگیان چاپ و منتشر شده است، وی علاوه بر دیوان شعر، ساقی نامه معروفی نیز دارد.

اغلب بازماندگاه رضی به کیایی و میررضی مشهورند تنها اثر بجای مانده از میر رضی الدین آرتیمانی ۱۲۰۰ بیت شعر است که ساقی نامه و سوگند نامه او در دنیا بی نظیر می باشد فرزند او ابراهیم ادهم است که در هند مدفون شده است که او نیز شاعری را از پدر به ارث برده است این بنا در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و زیر نظر سازمان میراث فرهنگی نگهداری و حفاظت می شود.

ابیاتی از ساقی نامه اثر ماندگار میر رضی‌الدین آرتیمانی:
رضی روز محشر علی ساقی است

مکن ترک می ‌تا نفس باقی است

و نیز در ابتدای ساقی نامه آمده است:

الهی به مستان میخانه ات

به عقل آفرینان دیوانه ات

و اما اینک هر چه درباره زادگاه این شاعر بیاد دانست در ذیل به آن پرداخته شده است.

سر سبزی اراضی و فراوانی آب ها و لطافت هوای روستای اؤتیمان بر همگان مشهود است. سرسبزی دربند ها و کوهها و دره ها و چمنزار های خیال انگیزش که به برکت آب و برف کوهها زیبایی و جمال یافته است.

خطه ای است دلگشا وروضه ای است جانفزا و از روستاهای معروف است و در نزهت هوا و لطافت فضا سالم،آفاق خاکش را با محبت سرشته است و آبش را با مودّت آغشته، هوایش چون دم عیسی روح افزاست و فضایش مانند ید بیضای موسی معجز نما، شمیم صبا در بر نسیم شمالش مایه عجز و نیاز در کف آورده، سبزه ی مرغزارش نمونه ای از خط بنفشه رویان است و صفای دشت و کوهسارش رخسار فرشته رویان می باشد .

هوایی که از مجاورات اشجار می گذرد و آبهای کثیر آن به طوری مفرّح و نشاط آور است که قابل توصیف نیست ، حبوبات در اراضی آن به قدر کفایت به عمل می آید ولی به علّت سردی هوا در بعضی سالها دچار خسارت میگردد.

حمد الله مستوف» در دائرة المعارف خود جلد ۵ درباره آرتیمان می نویسد :

بین توی و سرکان دهکده ای است موسوم بهآرتیماندر دره ای که به واسطه ی کثرت اشجار و طبقات بیوتات وضعی دارد که از اماکن متنزهه ی دنیا به شمار می آید. در حوالی این دهکده دره هایی متعدد و با صفا موجود می باش.اعتماد السلطنه» در کتاب مرآت البلدان می نویسد:

تقریبا به فاصله ی شش هزار قدم مسافت از قصبه توی و سرکان دهکده ای است موسوم به آرتیمان واقع در دره ای که به واسطه کثرت اشجار و طبقات بیوتات تشکیل وضعی می دهد که نهایت قابل سیر و سیاحت است .

مرحوم شیروانیدر کتاب بستان السیاحه صفحه ۱۹۲و ۱۹۳می نویسد :

قریه آرتیمان که از قرای تویسرکان و نیم فرسخی آن است و محلی مسرت مرفور است……الحق قریه آرتیمان: روضه من ریاض الجنان است.

موقعیت و وسعت

آرتیمان با مساحت   بین ۳۴ درجه و  ۳۴دقیقه و ۵۵ ثانیه عرض جغرافیایی از خط استوا و ۴۸ درجه و ۲۶ دقیقه و ۵۵ ثانیه طول جغرافیایی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد.از شمال و شمال غرب به سرکان و کوه سرافراز اشتوار- از جنوب به تویسرکان و شهرک قائم- از غرب به روستای ریواسیجان و تپه آن و از شرق به سلسله کوههای بلند محدود می باشد بلند ترین نقطه ی آرتیمان کوه خاکو میباشد که از ارتفاعات متصل به کوه الوند همدان است و این کوه بین آرتیمان و همدان قرار دارد ارتفاع آرتیمان از سطح دریاهای آزاد جهان۱۹۲۳ متر است.

مهاجرت از آرتیمان به شهر و اطراف آن از نظر کشاورزی لطمه بزرگی وارد آورده است و عوامل عمده ومهم مهاجرت در سالهای قبل عبارتند بودند از :کمبود ماشین جهت رفتن به شهر- کمبود آب-گاز و مواد سوختی- عوامل فرهنگی مانند مدرسه ابتدائی – راهنمائی – دبیرستان و هنرستان ، خرابی کوچه ها و کوچک بودن آنها و … می توان نام برد به این جهت خوب است که مسؤلین هر چه سریعتر با ایجاد امکانات لازم در این روستا باعث جلوگیری از این مهاجرتها شوند.

ویژگیهای تاریخی و وجه تسمیه آرتیمان

درباره آرتیمان فعلی قدماء گفته اند که نام قبلی آن علی آباد بوده است و علی آباد دهکده ای بود بین توی و سرکان و نزدیک به ریواسیجان فعلی، ویرانه هایی که از علی آباد باقی مانده است هم اکنون در کنار زمینها ی صحرا (تقریبا با بررسی اینجانب در زیر باغ حاج مجتبی زاهدی پور) بر اثر شخم زدن زمینها خشتها و آجر های سفالی از زمین بیرون می آید.

درباره ی ویرانی آن نوشته اند : علی آباد دهی بود حد واسط سرکان و مشکان و توی ، زمینهایش مرتفع بود و در آنجا هم مثل رودآور ، زعفران بسیار می کاشتند بعدها در نتیجه زلزله شدید که قصبات رودآور و مشکان نابود شدند علی آباد نیز ویران گردید . باقیمانده مردم علی آباد که جان سالم به در بردند به دره ای بالاتر و در کنار کوه آتشبار(اشتوار) روی آورده و بنای آرتیمان فعلی را بنیاد نهادند و چون مردم از ایمان زیادی برخوردار بودند نام این قصبه را آورد ایمان نهادند که به مرور زمان به آن آرد ایمان و آرتیمان گفتند . این گفته های قدماء است و اثبات تاریخی آنچنانی ندارد .

بافت آرتیمان

از آنجایی که آرتیمان قدیمی و کهنسال است کوچه ها و محله های قدیمی که در اکثر روستاهای ایران دیده می شود در آن وجود دارد . علاوه بر این کوچه های قدیمی آرتیمان دارای مجتمعهای مسکونی در شمال و شمال غرب و جنوب و شرق می باشند و شکل نقشه ای آن به صورت خطی می باشد. از لحاظ بافت آرتیمان دارای کوچه های پیچ در پیچ می باشد و به جز چند کوچه تقریبا وسیع که محل رفت و آمد تعدادی از ماشینهای سبک می باشد کوچه ی وسیعی دیگر ندارد و از نظر محل به دو محله ی بالا و پایین تقسیم شده و در این محله ها نیز تقسیماتی بنام های راه باغا- مصلی راه باغا- میان ده- مصلی پایین- زیر جو- پادشاهی – مصلی بالا- سرسنگها- کوچه مِچی- بریاء – چال آسیابها – پشت بغچاء و غیره وجود دارد و این دو محله مانند دیگر روستا ها از قدیم الایام دارای روابط نسبتا تیره به هم بوده اند و اکثرا بچه ها در مدارس با هم به نزاع می پرداختند ولی اکنون به علت رواج فرهنگ مقدس اسلام در مدارس و مساجد و به برکت جمهوری اسلامی ایران این دو محله با هم روابطی دوستانه برقرار نموده اندو از عوامل یاد شده به حمد اله کمتر اتفاق می افتد.

آثار و بنا های تاریخی

۱- قبرسیّد میر معین جده میر معین ها مشهور به قبر آقا که درپای کوه معروف به خاله خمیره واقع شده است.

۲- امام زاده عبد الله که درکنار پیاده رو و جاده سرکان – آرتیمان و درپای کوه مدفون و دارای ساختمانی آجری و قدیمی و زیارتگاه عموم است . در حال حاضر هیئت امناء امامزاده و اوقاف در حال احداث مسجد امام مهدی (عج) در کنار آن میباشند .

۳-مسجد حاج حیدر حاجی زین العابدینی هفتمین جده اینجانب که در راه باغها و محل پایین است و دردهه ۱۳۶۰باز سازی شده است و بنای اولیه آن متعلق به حدود ۵۰۰ سال پیش می باشد .

۴- حمام محله پایین : که بنای اولیه ی آن حدودا” متعلق به سالهای۱۲۰۰می باشدو در حال حاضر مخروبه شده است .

۵- پلهای سر رود خانه محله پایین و محل بالا که در سال ۱۳۵۱ بازسازی شده است.

آثار

۱- توت درب حمام مصلی که قطر تنه آن حدود ۵ متر و ۵۸ سانتی متر است و قدمت آن به۵۷۰ سال می رسد و از کهنترین درختان منطقه تویسرکان مانند چنار باغوار است و لی توجه کافی به آن نشده و در حال از بین رفتن است.

۲- سنگ پنجعلی در مسیر گردشگاه گانه زارسنگ بزرگی در کنار جاده وجود دارد که به سنگ پنجه علی معروف است جای پنج انگشت دست به صورت فرو رفته در روی سنگ قابل مشاهده است.طبق گفته قدیمی های روستا جای دست مربوط به حضرت علی (ع) است که با فریاد زنی در زمانهای قدیم که فرزندش درمسیر افتادن این سنگ ازکوه بوده است  نام علی را برای نجات فرزندش به زبان اورده که با  دست ان حضرت سنگ در بالای سر کودک از حرکت می ایستد وجای دست حضرت در روی سنگ میماند.

 «ناهمواریها»

آرتیمان محله ای کوهستانی است کوههای شمالی وشرقی آن جزء رشته کوههای زاگرس می باشد و این کوهها در دوران مزوزوئیک از نفوذ توده ی عظیمی مواد آذرین به داخل رسوبات قدیمی تر ایجاد شده و فرسایش در دوران های ترشیاری و کواترنری در آنها عمل کرده و رسوبات قدیمی فرسایش یافته و سنگهای گرانیتی در معرض دید قرار گرفته اند .

همزمان با ناهمواری الوند و زاگرس مرکزی با حرکات کوهزایی دوران ترشیاری(سوم)کوههای آرتیمان پدیدار گشته و بیشتر از سنگهای آذرین و دگرگونی می باشند.

مهمترین ارتفاعات آرتیمان عبارتند از:

۱- ارتفاعات شمال شرقی شامل: خاکو- نخودزار- بنفشه در- کوسه در- چرخ خدایی و غیره می باشد

۲- ارتفاعات شمالی شامل : کوه اشتوار و خاله خمیره که تماما پوشیده از سنگهای گرانیتی سخت می باشد- کوه اشتوار که قدماء به آن آتشبار می گفتند و در باره اش میگویند در میلیونها سال پیش آتشفشانی بوده است و هم اکنون شکل کله قندی دارد و منبع آب آشامیدنی آرتیمان در دامنه آن قرار دارد.

۳- ارتفاعات جنوبی شامل :کوه جلیندرو نصار می باشد.

۴- ارتفاعات شمال غربی شامل:  یک کوهپایه و تپه می باشد. در دامنه های کوههای خاله خمیره- اشتوار جلیندره و کوهپایه غربی خانه های مسکونی بنا شده است ودر کل باید گفت آرتیمان کوهستانی بوده و اکثریت خانه های مسکونی در این دامنه کوهها بنا گردیده است.

گانه زار

یکی از گردشگاههای زیبا که در بین کوهستان وجودداردکه با وسائط نقلیه هم می‌توان تا آنجا رفت (گانه زار)است که الحق و الانصاف جائی دیدنی با محیطی فرحبخش و چمنزار و آب زلال رودخانه می‌باشد. محیطی زیبا با درختان بید و توت و سرویس بهداشتی برای گردشگران دراین محل وجوددارد.تا از این محل دیدن نکنید به زیبائی طبعت خدادادی پی نخواهید برد

آب وهواو شرایط جوی

آرتیمانبه علت کوهستانی بودن و ارتفاع زیاد از سطح دریا و قرار گرفتن در منطقه معتدله از آب و هوای سرد کوهستانی برخوردار است. آرتیمان به طور نسبی دچار کمبود آب جهت آبیاری و آشامیدن می باشد و این کمبود از سالی به سالی دیگر متغیر است و عوامل مهم کم آبی را می توان : شیب زیاد  زمین- کمی ضخامت لایه های رسوبی خاک- کمی بارش- ومهار نکردن آبهای سطحی و نبود سد دانست . آب آرتیمان از چشمه ها – چاهها- ذوب برف کوهها در ماههای گرم سال تامین میگردد.

رود مهم و دائمی آرتیمان بنام آرتیمان رود همان رودخانه محلی است که پس از انشعاب از سه دره ی بزرگ در باغهای بالا به یک رودخانه تبدیل شده و از زیر آبادی و از کنار ایستگاه ماشینها به سوی باغات و صحرا و از آنجا به روستای قلعه آقابیک سرازیر می گردد و تنها منبع مهم آب جهت آبیاری باغات و صحرا می باشد و پس از گذشتن از راهی طولانی با کرزان رود – سرکان رود – سرابی رود، رود مهم تویسرکان یعنی قلقل رود را تشکیل داده و پس از این در کنار روستای گردیان نهاوند به گاماسیاب می پیوندد که این رود به کرخه که یکی از رود های مهم ایران می باشد پیوسته و بالاخره به خلیج فارس میریزد.

پوشش گیاهی

کوههای آرتیمان در گذشته های دور دارای جنگلهای وسیعی از جمله بلوط- گز- انجیر- سماق- بادام کوهی- عناب و غیره بوده است . در حال حاضر باقی مانده درختهای سماق و عناب که قسمت کوچکی از باغهای بالا را پوشانده جنگلی وجود ندارد ولی مراتع در این کوهها از وسعت قابل چشمگیری برخوردار است. به علت کمی بارش که قبلا نیز ذکر شد آرتیمان فاقد پوشش گیاهی جنگلی است و گیاهان خودرو اغلب از نوع استپ و از تیره های مختلف از جمله : گند میان- گون- شیتیجه- گیاهان تیغ دار- بادام کوهی و گیاهان خشکی پسند و گیاهان مهم داروئی مانند بومادران- شیرین بیان- بادام کوهی- آذروه – کاکوتی (تیغ دوراغ) می باشد . فضای سبز آرتیمان را درختان دست کاشت انسان مانند : گردو- توت- زرد آلو- آلبالو- آلو- انگور- سیب- گیلاس- هلو- گلابی و غیره تشکیل می دهد که گردو در رأس همه درختان و بیشترین مقدار را تشکیل می دهد.