به گزارش نافع، این مراسم سنتی ایران که "کوسه بر نشستن" یا "کوسه‌گردی" نیز نام دارد؛ ریشه در دوران ساسانی یا پیش از این خاندان داشته، اما امروزه و با بروز و ظهور پدیده‌ها و وسایل تفریحی و سرگرمی دیگر، خبری از آن نیست و تنها در برخی روستاها اجرا می‌شود.

این آیین نمونه آیین‌هایی بود که مردم ایران از گذشته با اعتقادات ویژه‌ و با هدف دفع شر و بلا و بیماری و اهدا فدیه و قربانی برگزار کرده و امروز از آن‌ به عنوان میراث معنوی و شفاهی فرهنگ ایرانی نام برده می‌شود.

تنوع و جذابیت برخی از این نمایش‌های آیینی و سنتی تا اندازه‌ای است که از آن می‌توان به برای مطرح شدن در سطح جهانی و جذب گردشگران خارجی استفاده کرد.

کوسه پیام‌آور شادی و زندگی

این آیین پس از چله کوچک زمستان از طرف دو نفر از اهالی روستا با ساز و دهل اجرا می‌شد؛ این افراد به در خانه‌های مردم رفته و نوید آمدن بهار را می‌دادند و مردم هم برای خیرات پایان سال، اقلامی به این دو نفر می‌دادند و برای آمدن بهار و تمام شدن سختی‌های زمستان شادی می‌کردند.

نقش اصلی این مراسم را (کوسه) که شخصیتی پیام آور نوروز، شادی، بهار و زندگی دوباره است به عهده داشت و مردم قدم او را برای خود پرشگون می‌دانستند.

این مراسم در طول زمان تغییراتی کرده و امروزه در برخی از مناطق ایران با نام های گوناگون مانند "کوسه"، "کوسا"، "کوسا چوپانان"، "کوسه‌گلین" و "کوسه گلدی" اجرا می شود.

اجرا کنندگان این مراسم "کوسه"، "زن کوسه" و همراهان هستند و تعداد همراهان در هر منطقه متفاوت است به طوری که در بعضی از نقاط دو کوسه و یا دو زن کوسه مشاهده می‌شود.

در این نمایش از گریم یا صورتک استفاده می‌شود و اجرای مراسم کوسه‌گردی توأم با ساز و آواز است.

کوسه برای مردم همدان خوش‌شگون بود

در همدان قدیم نیز هر ساله هنگامی که کوه الوند پس از گذراندن روزهای سرد و طاقت فرسای پاییز و زمستان با شنیدن صدای پای بهار، آرام آرام دامنه سپید پوش و یخ بسته خود را به دامن پرگل طبیعت می‌سپرد و جای زخم سرمای سخت زمستان آن را چمن‌های تازه روییده و سبز بهاری التیام می‌بخشید، این مراسم اجرا می‌شد.

دست افشانی، پایکوبی و ترانه‌خوانی کوسه گلین که با جامه‌ای سرخ، کلاه بوقی و چهره سیاه کرده و زنگوله به پا به در خانه‌ها می‌رفت از آیین‌های مردم همدان در آستانه سال نو بوده و مردم، بخشیدن پول و شیرینی را به نوروزخوان یا کوسه‌گلین خوش‌شگون می‌دانستند.

کوسه و زنش از روستا به شهر می‌آمدند

بر اساس این سنت قدیمی، کوسه و کوسه زن در نقش زن و شوهر چوپان ظاهر می‌شدند و با ساز و دهل از روستاها به راه افتاده و به شهر می‌آمدند.

تمام اندام این دو پوشیده شده بود و فقط دو سوراخ جلو چشمان و یک سوراخ جلو بینی داشت.

روی لباس نمدی کوسه تعدادی منگوله دوخته شده بود که به اطراف آویزان بود و چوب بلندی در دست داشت که یک سر آن برجسته بود و به آن«قورچنگ» می‌گفتند.

زن کوسه نیز روی لباس نمدی خود یک دامن کوتاه از چیت رنگارنگ می‌پوشید. به این دامن پرچین، «تنبان‌قری» یا به گویش محلی«تومن قری» می‌گفتند.

کوسه و زنش با ساز و دهل وارد شهر شده و تعدادی از بچه‌ها به دنبال آن‌ها راه می‌افتادند. آن‌ها به هر خانه‌ای که درش باز بود وارد می‌شدند و معمولا وارد خانه اعیان و اشراف می‌شدند و در محوطه حیاط شروع به حرکات جالب و خنده‌دار می‌کردند.

صاحبخانه‌ها نیز در حد وسع و طبع خود، کمکی نقدی یا جنسی به آن‌ها می‌دادند. کوسه و زن کوسه همچون حاجی فیروز پیام‌آوران شادی نوروزی و بهار بودند.

سمیه مظاهری

انتهای پیام/م