به گزارش نافع، ٫ 1مبدا گیاه زعفران دامنه­های زاگرس به ویژه الوند در ایالت ماد قدیم است، نخستین زعفران­ زارهای جهان نیز در همین نواحی ایجاد شده است.

۲٫ مناطق زعفران خیز عهدباستان و بعد از اسلام تا قرن هفتم، سپاهان، بروجرد، رودآور (تویسرکان)، نهاوند، کرمانشاه، ری و قم بوده است.

۳٫ رویشگاه طبیعی و اولیه زعفران دامنه­های نواحی کرمانشاه، همدان، تویسرکان، بروجرد و نهاوند بوده است.

۴٫ احتمالاً کهن ترین مواضع جهان که نام زعفرانیه داشته در ناحیه زعفران خیز همدان بوده که در منابع کهن ایرانی و اسلامی در فاصله بین اسدآباد و همدان بوده است در فاصله بین زعفرانیه تا همدان (ده­عسل) قرار داشته که به احتمال قریب به یقین باید همین روستای کهنوش (که=کوه+نوش= عسل) باشد.

۵٫ از منطقه زعفرانیه همدان دو شخصیت به نام­های ابی العلاء زعفرانی همدانی و ابواحمد زعفرانی برخاسته­اند.

۶٫ رودراور، روداور، روداورد یا روذراور، به لحاظ جلوه های طبیعی، از زیباترین و مطبوع­ترین نواحی امپراتوری ­ساسانی بشمار می­رفت و صادرات زعفران آن مشهور بود، نویسندگان و شاعران ایرانی و عرب در قرن اول تا قرن چهارم هجری در نگارش­ها و سروده­های عربی خود، روداور را چونان بهشت برشمرده و از زعفران بسیار مرغوب آن ستایش کرده­اند مثل ابن فقیه همدانی و اصطخری که گوید: در آنجا زعفران بیشتر از تمامت شهرهای مرتفع برداشت می شود و از زعفران آنجا در تمامیت عراق و نواحی آن حمل افتد از بسیاری و نیکویی آن.

ابن حوقل نیز از فراوانی و مرغوبیت زعفزان روداور تمجید کرده است. جیهانی نوشته است: روداور جایی است با نعمت فراوان و فراخی تمام و بدانجا زعفران باشد که در جمله ولایت جبال عشرآن نتواند بود.

خاقانی شروانی شاعر قرن ششم می­گوید:

کار همدان چه دسـت بالاست که اروند قــــرارگاه عنقاســــت

شهری بینــی بهشـت مــرزش دهقان فلک به کشــت و ورزش

آبش به لطــافت انگبیـــن وار بادش ز نشاط زعفــــران بـــــار

گر برزگرش در منــه کـــارد خاکش همــه زعفران بـــــرآرد

ز آن ست که مـــــرز روداور نعمت کده ای است شادی آور

هر روز ز چرخ رهـــــروانش آینــــد هـــــزار کـاروانــــش

خود کل عراق مهد جانهاست اما همـدان بهـــار آنهــــــاست

و قمر اصفهانی (نظامی قمری، متوفی۶۱۴ هـ)تعبیراتی از زعفران رودآورد و صحرای رودآور دارد.

در غمت ای انس جان کار من است از جهان بـــر رخ چــون زعفـران از مـژه رودآوری

***

تــارایــت نیکویـــی بــــرافـــراشتـــه ای کــارم همگــی زیـــر و زبــــر داشتــه ای

صحرای رخـم که دیـده رودآور اوسـت روداور بــــه زعفـــــران کــــاشــــــته ای

۸٫ از قرن هشتم به بعد رودآور آن اعتبار پیشین را به تدریج از دست داده اما شهرت و آوازه زعفران آن بر جای بوده است.

حمدا... مستوفی می­گوید: رودآور قصبه ای است که از قصبات سرکان و توی . . . هوایش معتدل است و آبش از کوه الوند جاری است. . . و در آنجا زعفران بسیار باشد و بدین سبب آن زمین را زعفرانی خوانند.

۹٫به نظر می­رسد که از حدود قرن نهم، زعفران کاری در این ناحیه رو به افول گذاشته و احتمالا به انقراض کامل رسیده است.

۱۰٫ مهمترین عامل انقراض کشت زعفران همانا از دست رفتن مواد و عناصر خاک مورد نیاز گیاه زعفران در خاک زمین های این نواحی بوده است.

۱۱٫ استان همدان (سال ۱۳۸۱)، ۸/۱۲ هکتار سطح زیرکشت و ۷۶ کیلوگرم محصول زعفران داشته است در حالی که استان خراسان با ۵۱ هزار و ۴۱۶ هکتار سطح زیرکشت و ۱۷۸ هزار و ۵۶۰ کیلوگرم رتبه اول تولید را دارد و تویسرکان با ۲/۰ هکتار سطح زیر کشت ۵/۰ کیلوگرم تولید داشته است.

سوال: آیا می­توان آن عظمت و نام آوری شهرستان های استان همدان را در کاشت و برداشت و صادرات زعفران دوباره احیا کرد؟

منبع: ابریشمی، محمدحسن،۱۳۸۳، زعفران از دیرباز تا امروز، تهران، امیرکبیر.