بنیانگذار كبیر انقلاب اسلامی با درك عمیق از مشكلاتی‌كه در اثر بیسوادی مردم در جامعه بروز و ظهور از اینرو امام خمینی(ره) دو هدف از تشکیل نهضت سوادآموزی داشتند که این دو هدف ارزشمند و گرانسنگ، یک هدف کوتاه مدت؛ آموزش خواندن و نوشتن به افراد محروم از نعمت ارزشمند سواد و ارتقاء آگاهی و دانش بزرگسالان نوسواد در زمینه‌های مختلف و تبدیل فرهنگ وابسته کشور به فرهنگ مستقل و خودکفا هدف بلند مدت آن بود.

در سال 1363 دولت با هدف تقویت و توسعه برنامه‌های مبارزه با بی‌سوادی در كشور اساسنامه سازمان را به‌تصویب مجلس رساند كه در آن وظیفه اصلی نهضت آموزش بزرگسالان در حد خواندن و نوشتن و آموختن حساب با استفاده از ابزارهای هنری و تشویق و ترغیب بی‌سوادان و كم‌سوادان در یادگیری بیشتر جمعیت بی‌سواد كشور تعیین شد.

در طی سالهای پس از تشكیل سازمان از ساختارهای تشكیلاتی مختلفی استفاده کرد كه تمامی این ساختارها بر مبنای توزیع وظایف و مسئولیت‌ها طراحی شد.

در حال حاضر ستاد سازمان متشكل از سه معاونت و 15 دفتر و مدیریت برنامه‌ریزی و نظارت بر فعالیتهای سوادآموزی در كشور می‌پردازد.

سازمان نهضت سوادآموزی با اجرای طرح‌های مختلف از جمله طرح بسیج سوادآموزی توانست هدف کوتاه مدت فرمان تاریخی امام (ره) را در ربع قرن گذشته محقق نماید و نرخ با سوادی کشور را در جمعیت ۶ ساله و بالاتر از ۵/۴۷ در صد در سال ۱۳۵۵و۸۵ درصد در سال ۱۳۸۰ افزایش دهد و در راستای نیل به اهداف بلند مدت، با شروع آموزشهای توسعه (آموزشهای پس از سواد) فصل جدیدی از کتاب زرین انقلاب شکوهمند اسلامی رقم خورده و اکنون که در صد قابل توجهی از افراد بزرگسال جامعه در گروه سنی زیر ۴۵ سال (گروه مولد جامعه) با سواد شده‌اند.

آموزشهای توسعه در ابعاد مختلف فرهنگی مذهبی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با هدف کاربردی کردن سواد وبرنامه‌های پس از سوادآموزی، اطلاعی‌رسانی و آگاه‌سازی و آموزش حرفه‌ای درآمدزا مورد اجراگذاشته شده‌است.

در فاصله زمانی صدور فرمان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران (7دیماه 1358) تا انتخاب نماینده خود در سازمان (سال1361)، حرکت سوادآموزی و مبارزه با بیسوادی، توسط دستگاه‌های ذیربط (آموزش و پرورش، جهادسازندگی، جامعه‌روحانیت، جهاد دانشگاهی و نهضت سوادآموزی) و بصورت شورایی اداره می‌شد و با توجه به فضای انقلابی جامعه، با همکاری تمامی نهادهای مردمی (از قبیل مساجد ،کمیته‌های انقلاب‌، بسیج مستضعفین‌، کانونهای فرهنگی‌، انجمنهای اسلامی، نیروهای مسلح، کارخانجات، کارگاه‌ها، اصناف و ... ) بصورت خودجوش و گسترده، اقدام به آموزش باسوادان با همکاری آموزش و پرورش، برای یاددادن و تشکیل کلاسهای سوادآموزی در تمامی فضاهایی که امکان تشکیل کلاس در آنها وجود داشت، کردند.

در هفتم دی ماه سال 1358 سازمان نهضت سوادآموزی با هدف با سوادكردن خیل عظیم بی‌سوادان كشور تشكیل شد.

اوج گرفتن حرکت فزاینده سوادآموزی و مبارزه با بی‌سوادی در کشور، بعد از صدور فرمان امام (ره) مرهون زحمات بی‌شائبه مسئولین اولیه نظام بویژه اعضای شورای انقلاب است که از این میان می‌توان شهیدان مطهری، بهشتی، باهنر، رجایی و نمایندگان ولی فقیه در اکثریت استانهای کشور از قبیل شهیدان صدوقی در یزد، مدنی در تبریز، اشرفی اصفهانی در کرمانشاه، دستغیب در شیراز و ... را نام برد. بویژه باید از شهیدان رجایی و باهنر به عنوان نخستین بانیان تشکل نهضت سوادآموزی یاد کرد.

علاوه بر موارد فوق نباید از خدمات صادقانه دست اندرکاران اجرایی امر سوادآموزی و مبارزه با بیسوادی، که از اولین روز صدور فرمان امام (ره) و در راه ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه قدم برداشتند و حتی جان خویش را بر سر اینکار گذاشتند، غافل شویم، آنانی که در بدترین شرایط از لحاظ امنیتی و عدم وجود امکانات و ابزار مورد نیاز این رسالت بزرگ، با کمترین چشم‌داشتی، به اقصی نقاط صعب العبور و روستاهای کشور مهاجرت کردند،تا مبلغ و رساننده پیام امام (ره ) به محرومین و مستضعفین جامعه باشند.آموزشیارانی که در جبهه‌های نبرد علیه دشمن، پایبند میثاق بزرگشان با امام عزیز بودند تا جان خویش را فدا کردند و حتی در خط مقدم جبهه‌ها، دست از مبارزه فرهنگی و مبارزه با بیسوادی برداشتند.

گفتنی است سازمان‌هایی تاکنون با هدف سوادآموزی به بزرگسالان در ایران فعالیت کرده اند که از جمله آنها می‌توان به سازمان تعلیمات اکابر (۱۳۲۰-۱۳۱۵)،سازمان آموزش سالمندان (۱۳۳۵-۱۳۳۲)، سازمان آموزش بزرگسالان (۱۳۴۳-۱۳۳۵)، کمیته ملی پیکار جهانی با بی‌سوادی(۱۳۵۵-۱۳۴۳)، سازمان جهاد ملی سوادآموزی (۱۳۵۷-۱۳۵۵)، نهضت سوادآموزی(۱۳۵۸ تاکنون) اشاره کرد.