و در اصطلاح، نوعی نمایش آیینی و مذهبی است‌ که براساس واقعه‌ کربلا و شهادت امامان و وقایع‌ دیگر مذهبی و قصه‌ها و داستان‌های تاریخی و اساطیری و عامیانه اجرا می‌شود.

به گزارش نافع، تعزیه به عنوان زنده‌ترین و گویاترین نمایش برای واقعه کربلا همزمان با ماه محرم در مریانج که یکی از شهرهای همدان بوده و از نظر روحیه مذهبی و اعتقادات مردم و اجرای برنامه‌های عزاداری در مناسبت‌های خاص به ویژه محرم، شهره منطقه است به اجرا در می‌آید، اما با وجود قدمت 100 ساله تعزیه در مریانج، این هنر همچنان ناشناخته مانده است.

یکی از ویژگی‌های برجسته عزاداری مریانجی‌ها که آن را از دیگر مناطق استان همدان متمایز کرده، برگزاری مراسم شبیه‌خوانی یا تعزیه خوانی است که هر سال در محرم با حضور گسترده مردم اجرا می‌شود به ویژه تعزیه ظهر عاشورا که افرادی زیادی را از شهرهای اطراف به طرف خود می‌کشاند.

عبدا... مظاهری، پژوهشگر و استاد دانشگاه درباره تاریخچه این هنر آیینی در مریانج چنین می‌گوید:  بیش از 100 سال پیش در ایام محرم، فردی به نام مرحوم شاه علی از اهالی وردآورد تویسرکان به همراه فرزندان و چند نفر دیگر به مریانج ‌آمده و به اجرای تعزیه ‌پرداختند که به دلیل اجرای خوب و پرشور آن‌ها، مردم مریانج به آن‌ها علاقه‌مند شده و تحت تاثیر قرار گرفتند.

وی ادامه می‌دهد: در همین ایام، استقبال‌ اهالی از این هنر موجب شد که یکی از فرزندان مرحوم شاه علی به نام محمدآقا در مریانج ساکن شده و در ایام محرم و مواقع دیگر به تعزیه‌خوانی بپردازد.

مظاهری می‌افزاید: بنا بر روایات تاریخی، این گروه نخستین کسانی هستند که در مریانج تعزیه خوانی ‌کرده و بعدها به تدریج، گروه دیگری تحت سرپرستی شخصی به نام "میرزا حبیب"‌ از اهالی طالقان تعزیه‌خوانی در این شهر را ادامه داد.

 وی می‌گوید: میرزا حبیب هم تعزیه خوان و هم تعزیه گردان بود و نسل بعدی، تعزیه خوان که بیشتر آن‌ها از اهالی مریانج بودند در واقع، شاگردان او محسوب می‌شوند.

مظاهری بیان می‌کند: بعد از مرحوم میرزا حبیب، تعدادی از جوانان مریانجی تحت سرپرستی محمد آقا فرزند شاه علی همچنان این رسم را تداوم بخشیدند که معروف‌ترین آن‌ها مرحوم جلیل الوندی، عزیز قصابانی، جلال یارمحمدی، کربلایی حسین ترابی‌وصال، حاج گلشن مظاهری و احمد میرمحمدی هستند.

وی ادامه می‌دهد: به گفته تاریخ مرحوم عزیز قصابانی از فعال‌تر‌ین اشخاصی بوده که در رونق و ترویج تعزیه مریانج کوشش کرده و نسخه‌های تعزیه را از اسدآباد به مریانج می‌برده و نسخه‌های امروز، همان نسخه‌هایی است که آن مرحوم به این دیار آورده است.

مظاهری می‌افزاید: بنابراين اگر بخواهيم بنيانگذاران اصلي تعزيه در مريانج را كه از اهالي همين شهر بوده‌اند؛ نام ببريم بايد از مرحوم عزيز قصاباني و مرحوم كربلايي جليل الوندي ياد كرد.

وی می‌گوید: بعد از در گذشت مرحوم عزيز قصاباني كه هم تعزيه گردان بوده و هم مخالف خوان، مرحوم محمدعلي مظاهري(مندلي) و مرحوم علي آقا فرهادي با برگزاري مجالس تعزيه و تربيت تعزيه‌خوانان جوان به ادامه راه پرداخته و در اين خصوص، نقش حاج علي‌آقا فرهادي بسيار پر رنگ‌تر و چشمگيرتر از بقیه است زيرا وي با مديريت خاصي توانست تعزيه‌خواني را در مريانج به اوج خود رسانده و تعزيه‌خوانان خوش صدا و ماهري را تربیت کند كه هنوز ياد و خاطره اجراي پرشور آن‌ها در ذهن و خاطر مريانجي‌ها باقي  مانده است.

مظاهری بیان می‌کند: گروه تعزيه‌خوانان مریانج سال 1374 در سوگواره كشوري، مقام دوم را كسب كرد.

تعزیه‌خوانان مریانج جایی برای اجرا ندارند

قدمت و قدرت اجرای تعزیه در مریانج موجب شده است تا سال 91 و پس از سال‌ها بی‌توجهی به این هنر آیینی، اداره‌کل ميراث ‌فرهنگي استان همدان تصمیم به ثبت آن در فهرست آثار ملی بگیرد.

مریانج، شهری با 10 هزار دل‌های عاشق اهل بیت(ع) که مراسم عاشورایش بی‌نظیر است و تعزیه‌ای دارد که بیننده را به محرم 61 هجری قمری می‌برد؛ متاسفانه سالیان سال است که گرفتار بی‌توجهی و بی‌تفاوتی است.

هرچند مسئولان میراث فرهنگی از ثبت تعزیه مریانج در فهرست آثار ملی خبر می‌دهند، اما واقعیت این است که شبیه‌خوانان این شهر پس از گذشت یکصد سال! هنوز جای مناسبی برای اجرا نداشته و مانند گذشته در خیابان و فضای باز به اجرا می‌پردازند.

این نوع اجرا گرچه موجب جذب بیشتر تماشاچیان به ویژه در روز عاشورا می‌شود، اما در فصل سرد سال، مردم و شبیه‌خوانان را با مشکل روبرو ساخته و گاهی حتی به تعطیلی آن می‌انجامد.

بنا بر اظهارات اهالی، یک بار نیز که تعزیه در یک سالن ورزشی اجرا شد به دلیل دور بودن محل، استقبال شایانی از آن نشد و تعزیه‌خوانان به ناچار، اجرا در فضای باز را ترجیح دادند.

شهری که در مناسبت‌های مختلف سال مانند فاطمیه، غدیر، محرم و صفر و اعیاد شعبانیه، افتخار برگزاری بزرگترین و باشکوهترین جشن‌ها و مراسم‌های عزاداری را دارد؛ متأسفانه از فضای لازم برای برگزاری این محافل بی‌بهره بوده و پروژه مجتمع فرهنگی، هنری آن نیز که امید می‌رفت با توجه مسئولان زودتر به بهره‌برداری رسد؛ پس از 7 سال! هنوز نیمه‌تمام بوده و نمی‌تواند باری از دوش فرهنگ و هنر این دیار بردارد.  

جای تعجب دارد که چرا میراث فرهنگی و گردشگری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، استانداری، فرمانداری و سایر دستگاه‌های متولی در این زمینه کوتاهی کرده و اقدامی برای حمایت از این هنر دیرینه، اصیل و شورانگیز که یاد و خاطره وقایع محرم 61 را در دل و جان مردم زنده می‌سازد؛ نمی‌کنند.

پیشکسوتان تعزیه مریانج به فراموشی سپرد شده‌اند

 لازم به ذکر است؛ بهترین و جذابترین تعزیه‌های مریانج در دهه 60، 70 و 80  از طرف گروهی به سرپرستی مرحوم "علی‌آقا فرهادی" اجرا شده و بارها از طرف مسئولان استان برای شرکت در همایش‌ها و برنامه‌های مختلف دعوت شدند. 

حشمت‌ا... ازانی، محمدآقا فرهادی و عزیز مظاهری از مهمترین و برجسته‌ترین شبیه‌خوانان شهر مریانج بودند که اکنون به دلیل کهولت سن و ضعف جسمی توانایی اجرا را نداشته و به دست فراموشی سپرده شده‌اند.

گزارش از سمیه مظاهری