به گزارش نافع، ملایر با وسعتی حدود 3210 کیلومتر مربع و آب و هوای معتدل کوهستانی و نیمه بیابانی در جنوب شرقی استان همدان واقع شده و هر سال پذیرای شمار زیادی از گردشگران و مسافران نوروزی از داخل و خارج از کشور است.
این شهرستان از شرق به اراک از جنوب به بروجرد و از طرف غرب به شهرهای تویسرکان و نهاوند محدود شده و فاصله اش از همدان و تهران به ترتیب 86 و 390 کیلومتر است.
امتداد رشته کوه الوند از شمال و شمال شرق این شهرستان می گذرد و به کوههای سر بند اراک متصل می شود که مرتفع ترین کوه این شهرستان قله لشگردر است و کوه معروف یزدگرد با بقایای قلعه یزدگرد ساسانی در جنوب شهر قرار دارد و از دیگر ارتفاعات مهم کوه گرمه با ارتفاع 2206 متر و کوه سرده با ارتفاع 2277 متر است.
ملایر تنها شهر استان همدان است که به طور قاطع می توان گفت اثری از دوره مادها در آن وجود دارد و آن هم ارگ باستانی نوشیجان است که این بنا در حقیقت تنها اثر باقی مانده از دوران حکومت مادها در ایران است.
نوشیجان قدیمی ترین نیایشگاه خشتی جهان است که در 20 کیلومتری شمال غرب ملایر در مسیر جاده ملایر- جوکار بر روی صخره طبیعی مشرف بر جلگه شورکات قرار گرفته و اگر از همدان راهی این شهر شوید قبل از ورود به ملایر می توانید آن را ببینید که هر ساله میزبان گردشگران بسیاری از داخل و خارج از کشور است.
بررسی های باستان شناسی، زندگی در سه دوره ماد، هخامنشی و اشکانی در این منطقه نشان می دهد که دوره ماد از بقیه دوران شاخص تر بوده است.
چیزی که بر اهمیت این تپه می افزاید معماری آن است، چرا که از نمونه های معماری دوره ماد و دوره پیش از هخامنشیان است و با توجه به شواهد و عناصر معماری کاوش شده از این تپه، مادها از آن به عنوان قلعه نظامی استفاده می کردند.
طبق بررسی های انجام شده توسط باستان شناس بریتانیایی در نتیجه این حفاری ها، سه طبقه برای این تپه شناسایی شد که طبقه اول را به مادها از نیمه دوم قرن هشتم تا نیمه اوائل قرن ششم قبل از میلاد، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می دهند.
ارگ نوشیجان دارای معماری پیچیده و زیبایی است و آثار معماری ماد در این منطقه عبارتند از بنای موسوم به اولین آتشکده محصور در فضای بسته که تاکنون کشف شده که در جبهه جنوبی محراب و آتشدان، تالار ستوندار آپادانا، معبد مرکزی، اتاق ها و انبارها، تونل و حصار.
موزه ملایر در خیابان شهید مصطفی خمینی در خانه تاریخی مرتضی خان لطفعلیان بنا شده که این خانه در ابتدا به دستور محسن مصدقی معروف به مصدق الممالک در دوره فتحعلیشاه قاجار ساخته شده و امروزه از آن به عنوان موزه مردم شناسی ملایر استفاده می شود.
بخش هایی از این موزه نیز هنوز خالی است که زیربنای این موزه 1300 متر در زمینی به وسعت 4500 متر ساخته شده است.
یخچال یا یخدان میرفتاح از دیگر آثار تاریخی این شهرستان است که در حاشیه جنوبی شهر واقع شده و بانی آن میر فتاح در اواخر دوره قاجاریه با نیت خیرخواهانه اقدام به ساخت این بنا کرد تا یخ حاصل از حوضچه های مجاور در فصل زمستان در این یخچال ذخیره سازی و برای استفاده در فصول گرم سال استفاده می شده است.
اما پارک سیفیه قدیمی ترین پارک ایران در ملایر واقع شده که نیاز است هر ایرانی برای داشتن حداقل یک روز سالم و پاک به این پارک سر بزند.
این پارک در سال 1304 توسط سیف الدوله (نوه فتحعلی شاه) در زمان حکومتش بر ولایت ملایر و تویسرکان در مساحتی در حدود 10 هکتار احداث شده است.
این بوستان در شمال شرقی ملایر و در دامنه کوه گرمه قرار گرفته و دارای درختان چنار کهنسال برای ایجاد سایه، حوضچه ها و آبنما و جنگل مصنوعی بر روی تپه ها است که جزو اولین تفریگاههای سنتی ایران زمین است و توسط مهندسین ایتالیایی طراحی و ساخته شده و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
مقبره سیف الدوله نیز که امروز به عنوان یکی از مکان های تاریخی ملایر به شمار می رود، در نزدیکی پارک سیفیه ایجاد شده و در این مقبره علاوه بر قبر سیف الدوله قبر امیر مؤید حاکم ملایر و نوه سیف الدوله و هفت قبر دیگر قرار دارد.
هر گردشگر و مسافر نوروزی که قصد خرید دارد باید گذری بر بازار سنتی ملایر نیز داشته باشد، بازاری که قدمت هسته اولیه آن به زمان شیخ الملوک فرزند فتحعلی شاه قاجار می رسد.
این بازار شامل دو راسته شمالی جنوبی و شرقی غربی و سبک معماری آن اصیل و سنتی است و تحت تاثیر الگوهای بازار دوره صفویه و زندیه قرار گرفته است که مجموعه بازار سر پوشیده شامل یک بازار اصلی، دو بازار فرعی، 30 سرا و کاروانسرا و تعدادی منزل مسکونی است و در مرکز شهر و در بافت قدیمی واقع شده است.
در حال حاضر شهر زیرزمینی سامن به عنوان شهری پنهان و مخفی و کشف شده در دوره پیش از اشکانی، پتانسیل و ظرفیت مهم گردشگری برای این شهرستان است که اقدامی موثر برای تبدیل یک سایت ویژه گردشگران هنوز برداشته نشده است.
در شهر زیرزمینی و دستکند سامن که در 15 کیلومتری ملایر در استان همدان واقع شده است، کاوش ‏های باستان‏ شناسی در محوطه‏ ای زیرزمینی در شهر سامن، منجر به کشف شهری پنهان شد که در یک بستر سنگی و به صورت دست کند ساخته شده و از برخی فضاهای آن برای تدفین مردگان استفاده شده است.
شاید در هر شهری وجود موزه شناسنامه آن شهر است که به بازدید کنندگان و گردشگران قدمت شهر را از نظر وجود آثار و اشیای تاریخی معرفی می کند.
موزه لطفعلیان ملایر از جمله موزه های تاریخی این شهر است که بعد از ارگ باستانی نوشیجان، بیشترین بازدید کننده را چه در داخل و چه در خارج از کشور بویژه در ایام نوروز به خود اختصاص داده است.
عمارت لطفعلیان در خیابان شهید مصطفی خمینی ملایر وجود دارد خانه قدیمی که بخشی از یک مجموعه سکونتگاهی به یادگار مانده از دوره قاجار است.
سازنده و مالک اولیه خانه مرحوم محسن مصدقی معروف به مصدق الممالک بوده و در عصر فتحعلی شاه قاجار به واسطه خویشاوندی که با دربار داشته است با بهره گیری از معماران زبده آن دوره اقدام به ساخت این مجموعه کرده است.
این منزل در دو طبقه ساخته شده که سقف طبقه همکف پوشیده از طاق های آجری زیباست و پوشش طبقه فوقانی آن بصورت مسطح با تیر چوبی است.
زیباترین بخش بنا حوضخانه است که با طاق نماهای زیبای آجری به شیوه بسیار خنک و فرح بخشی را جهت گذر از گرما تابستان برای ساکنین ایجاد کرده است.
از دیگر ویژگیهای این بنا تزئینات لمبه کوبی چوبی در سقف طبقه اول و وجود درهای ارسی با شیشه های الوان است.
این بنا در اسفندماه سال 1380 به ثبت آثار ملی ایران رسیده است و در حال حاضر به موزه ملایر تبدیل شده است.
همچنین بام ملایر به عنوان بزرگترین پروژه تفریحی و توریستی استان و غرب کشور است که دارای دید بسیار زیبا و دل انگیز است که در امتداد آن واقع در پارک کوهسار ملایر جهان کوچک یا مینی ورلد به مساحت 48 هکتار در حال ساخت است که نمونه کوچکی از آثار تاریخی مطرح جهان این مجموعه در حال احداث است.
آثار تاریخی چون برج ایفل، اهرام ثلاثه، پرسپولیس، دروازه قرآن، تخت جمشید، برج پیزا، آرامگاه حافظ شیرازی و در مجموع 138 آثار مطرح جهان و ایران در طرح مینی ورد احداث می شود که مجموعه جهان کوچک ملایر چهارمین طرح در جهان و نخستین در کشور است که در آینده با تکمیل این مجموعه، قطب مهم گردشگری استان همدان به شمار می رود.
در کنار این آثار و بناهای تاریخی و دیدنی، اما دیدن دریاچه مصنوعی و مجتمع تفریحی کوثر، تالاب فصلی آقا گل، تپه های گوراب، سیاه چقا و پری، برج بید کرپه، قلعه دامون (قلعه بهرام چوبین)، برج سامن، خانه قدیمی منصوری، آرامگاه یوشع پیامبر، آرامگاه سام و حام، زیستگاه حیات وحش لشگر در، کاروانسرای میرفتاح و شیخ الملوکی، پارک بانوان ملایر، سد کلان و مسجد عاشورا در سطح شهرستان ملایر خالی از لطف نیست.
داشتن سوغات هایی چون انگور، کشمش، شیره انگور، خشکبار، بادام، گردو، عسل و باسلق و صنایع دستی چون چون مبل و منبت، مروار و سبدبافی، فرش و گلیم، گیوه و آجیده و سایر هنرهای دستی ملایر را از دیگر شهرستان های استان متمایز کرده است.
شهرستان ملایر دارای 267 اثر و بنای تاریخی است که تاکنون 180 اثر آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
این شهرستان با قرار گرفتن در جنوب شرقی استان با دارا بودن 300 هزار نفر جمعیت در 75 کیلومتری شهر همدان واقع شده است.

انتهای پیام/ح