مقدمه:

الف) روح انسان دارای قدرت و آثار زیادی است که هنوز هم برای بشر ناشناخته است و نمونه‏ های بسیار کوچک آن در دنیای فعلی، مسأله تله پاتی، انتقال فکر از راه دور، سحر، ایجاد دوستی و دشمنی در افراد و کارهای عجیب و غریبی که مرتاضان هندی و... انجام می ‏دهند مثل نگه داشتن قطار و... چیز‏های است که قابل انکار نیست. زیرا روح، نفخه‏ ای الهی است و امری است الهی که بشر نسبت به آن علم کمی دارد "و از تو درباره روح سئوال می‏ کنند بگو "روح از فرمان پروردگار من است و جز اندکی از دانش به شما داده نشده است (شریفه اسرا –کریمه ۸۵).

ب) علوم تجربی به خیلی از حکمت‏ ها و فلسفه احکام و مسائل دینی و واقعیت‏ های عالم پی نبرده است. ممکن است چیزهایی واقعیت داشته باشد مانند وجود ملائکه و روح و... ولی هنوز به تجربه بشر در نیامده باشد. (منبع الف و ب: سایت گرانسنگ اندیشه قم)

معنای لغوی چشم زخم: چشم زخم از دو کلمه چشم و زخم تشکیل شده است؛ چشم: همان عین عربی است که از مهمترین اعضای بدن انسان است و وسیله ارتباط با عالم اطراف است (برون را به درون و درون را به برون ربط می دهد)؛ زخم: به معناهای متعددی از قبیل حرکت، گوشت فاسد شده گندیده، طعم و بوی بد و بی آبروئی استعمال می شود. در زبان محاوره ای می گوییم: چشمش گیرا و گیرنده است. به فارسی کتابی می گوییم: «شور چشم» و به عربی می گویند: اصابه العین یا عیون یا عین الحسود

به انگلیسی: evil eye

به اسپانیایی: mal de ojo

به ایتالیایی: malocchio

به عبری ayin ha'ra

معنای اصطلاحی چشم زخم:

همان طور که روح های پاک می توانند از خود انوار معنوی القاء کنند و عزم ها را در توجه به معنویات زیاد نمایند و در نتیجه انسان قدرت تمرکز در مسائل توحیدی نصیبش شود، بعضی از روح ها چون در مسائل پست متمرکز شده اند، می توانند روح افراد را تحت تأثیر تنگ نظری خود قرار دهند و در نتیجه بدن انسان که تحت تأثیر روح است، آسیب ببیند.

بنابراین چشم زخم در اصطلاح عبارت است از تأثیر موج های منفی روح یک فرد، بر اعمال، رفتار و سرنوشت فرد دیگر، که از نگاه فرد شور چشم به دیگری می رسد.

بنابراین دقت شود که نفس و روح نگاه کننده اثر می گذارد؛ نه خود چشم!

چرا خداوند چشم زخم را قرار داده؟

خداوند به برخی ثروت و قدرت و... می دهد تا امتحانشان کند این نیز یک نیرو است تا بندگان چگونه از آن استفاده کنند!

چشم زخم روی چه کسانی اثر می کند؟

اول این که تأثیر آن باذن الله است (و ما هم بضارین به من احد الا باذن الله) (کریمه بقره– شریفه ۱۰۲ به کسی نمی توانند آسیبی برسانند مگر باذن خداوند)

و دوم این که بر افرادی که از خداوند دور می شوند، نفس و عقلانیت ضعیف دارند مانند کودکان، سفیهان، اهل خرافات و ساده لوحان اما ممکن است بر افراد قوی نیز از باب آزمون الهی اثر بگذارد کما این که امور طبیعی بر آنان موثر است.

آیا دلیل محکمی بر رد چشم زخم وجود دارد؟

عده ای از معتزله، بدون ارائه دلیلی روشن آن را ردّ کرده اند، آنها حتی نتوانسته اند شبهه قابل توجهی بر آن وارد کنند.

اسباب چشم زخم چیست؟ (یعنی در چه صورتی چشم خوردن اشخاص یا اشیا محقق می شود):

الف) کسی که شور چشم است به او نظر کند و از روی تعجب و حیرت بنا کند بر تعریف و تمجید (البته شور چشمی در افراد در نهایت قلت است و دقیقا معلوم نیست علت شور چشمی در افراد چیست اگر چه در بین مردم عواملی را ذکر می کنند).

ب) توجه جمعیتی به شخص یا شیء خاص و تعریف و تمجید از آن ولو هیچ کدام شور چشم نباشند.

اگر چشم زخم واقعیت دارد چرا نتانیاهو یا رییس جمهور آمریکا را چشم نمی زنید؟

اول این که افراد شور چشم در نهایت قلت هستند و عمومیت ندارد و اینگونه افراد خود غالبا خبس باطن دارند و انگیزه ای برای چشم زدن آن پلیدها ندارند.

دوم این که چشم زخم در اثر تعریف و تمجید است. این پلیدها که تعریفی نیستند از کدام کمال و جمال آنها تعریف کنند؟

سوم این که بنا به فرموده قرآن مجید: «و ما هم بضارین به من احد الا باذن الله» و خداوند به بسیاری از بدکاران مهلت می دهد تا آنان را دچار سنت استدراج نماید.

«انهم یکیدون کیدا و اکید کیدا فمهل الکفرین امهلهم رویدا» (شریفه ۱۵تا ۱۷ کریمه طارق)

«والذین کذّبوا بایاتنا سنستدرجهم من حیث لایعلمون»؛ و منکران آیات خود را آهسته آهسته، به نحوى که درنیابند، فرو مى گیریم(کریمه اعراف- شریفه۱۸۳). به عبارت دیگر چشم زخم واقعیت دارد اما به این معنا است که مقتضی ضرر است نه آنکه علت تامه باشد. عوامل دیگری همچون خواست خدا، نبود پادزهر آن و... نیز باید موجود باشد تا اثر کند لذا امکان اثر نکردن و دفع و رفع شور چشمی به واسطه عواملی که در ادامه اشاره خواهیم کرد وجود دارد.

چشم زخم در قرآن:

البته به طور صریح در مورد چشم زخم مطلبی در قرآن نیامده اما ذیل بعضی آیات، احادیث و تفاسیری در مورد آن آمده به عنوان نمونه موارد ذیل:

الف) و گفت ای پسران من سفارش می­کنم که چون به مصر رسیدید، همه از یک در وارد نشوید؛ بلکه از درهای مختلف در آیید و بدانید که از خدا چیزی شما را بی­نیاز نتواند کرد که هیچ کس فرمانروای عالم جز خدا نیست. من بر او توکل می کنم و باید صاحبان مقام توکل هم بر او اعتماد کنند (کریمه یوسف شریفه ۶۷). یکی از احتمال­هایی که در تفسیر این آیه گفته شده، چشم زخم است. از آنجا که برادران یوسف نیکو روی و خوش قامت بودند و تعدادشان نیز بسیار بود پدرشان حضرت یعقوب (ع) ترسید که مردم مصر آنها را چشم بزنند، از این رو به فرزندان خود سفارش کرد که از یک دروازه، وارد نشوند؛ بلکه پراکنده شده و از دروازه های متعدد وارد شوند، تا چشم نخورند. (طبرسی، فضل بن حسن، ج۳ ، ص ۲۴۸، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۳۷۹ ق.)

ب) اِنْ یَکادُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُون، وَ ما هُوَ إِلاَّ ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ (۵۱و ۵۲ سوره مبارکه قلم)

نزدیک است کافران هنگامى که آیات قرآن را مى‏شنوند تو را با چشمان خود هلاک کنند و مى‏گویند او دیوانه است! در حالى که این (قرآن) جز مایه بیدارى براى جهانیان نیست.

در الدر المنثور است که بخارى از ابن عباس روایت کرده که گفت: رسول خدا(ص) در تفسیر آیه "وَ إِنْ یَکادُ الَّذِینَ کَفَرُوا" فرمود: مساله چشم زخم حق است (الدر المنثور، ج ۶، ص ۲۵۸)

بعضى دیگر گفته‏اند که این کنایه از نگاه هاى بسیار غضب‏آلود است مثل اینکه مى‏گوئیم فلان کس آن چنان بد به من نگاه کرد که گویى مى‏خواست مرا با نگاهش بخورد یا بکشد!

چشم زخم در روایات:

الف) در حدیثى مى‏خوانیم که "اسماء بنت عمیس" خدمت پیامبر (ص) عرض کرد: گاه به فرزندان جعفر چشم مى‏زنند، آیا "رقیه" اى براى آنها بگیرم (منظور از "رقیه" دعاهایى است که مى‏نویسند و افراد براى جلوگیرى از چشم زخم با خود نگه می دارند و آن را تعویذ نیز مى‏گویند).

پیامبر (ص) فرمود: نعم، فلو کان شى‏ء یسبق القدر لسبقه العین‏

"آرى، مانعى ندارد، اگر چیزى مى‏توانست بر قضا و قدر پیشى گیرد چشم زدن بود"! (مجمع البیان، جلد ۱۰، صفحه ۳۴۱)

ب) پیامبر(ص): چشم زخم حق است و قله کوه را پایین می آورد (شریف رضی، المجازات النبویة، ص ۳۶۷، منشورات مکتبة بصیرتی، قم، بی تا.)

ج) پیامبر(ص) فرمود: «چشم زخم» مرد سالم را در قبر و شتر سالم را در دیگ قرار می دهد (در المنثور، ص ۶۵۱).

د) و در حدیث دیگرى آمده است که امیرمؤمنان (ع) فرمود: پیامبر براى امام حسن و امام حسین "رقیه" گرفت و این دعا را خواند «أُعِیذُکُمَا بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ وَ أَسْمَائِهِ الْحُسْنَى کُلِّهَا عَامَّةً مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْنٍ لَامَّةٍ وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ» یعنی: برای شما پناه می جویم به کلمات کامل خداوند و تمام اسماء حسنای او از شر هر ملال آورنده و از شر بزرگان (رهبران و روساء) موجوداتی که با چشم دیده نمی شوند و از شر هر چشم بدی که به انسان می رسد و از شر حسود هنگامی که حسد بورزد... سپس پیامبر (ص) به ما فرمود: اینچنین ابراهیم (ع) برای اسماعیل و اسحاق تعویذ نمود (الکافی، ج ۲، ص ۵۶۹ + حدیث نور الثقلین، جلد ۵ صفحه ۴۰۰)

و) در نهج البلاغه نیز آمده است‏: «العین حق و الرقى حق»: "چشم زخم حق است و توسل به دعا براى دفع آن نیز حق است" ( نهج البلاغه، کلمات قصار، جمله ۴۰۰) (این حدیث در صحیح بخارى جلد ۷ صفحه ۱۷۱ باب العین حق نیز به این صورت نقل شده است: العین حق). در "المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوى" نیز همین معنى از منابع مختلفى نقل شده است (جلد ۴ صفحه ۴۵۱).

ن) از امام صادق(ع) روایت شده است: اگر این قبرها شکافته شود، هر آیینه می بینید که بیشتر مردگان به سبب چشم زخم مرده اند، زیرا چشم زخم حق است. آگاه باشید که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: چشم زخم حق است پس هر کس از سیرت و صورت برادر مسلمانش خشنود شد، خدا را یاد کند، زیرا وقتی خداوند را به یاد آورد، ضرری به برادر مؤمنش نمی رسد (بحار الأنوار، ج ۶۰، ص ۲۵).

(...ادامه دارد...)

منبع: دانا