ماه رمضان نام نهمین ماه سال قمری است که در این ماه روزه بر مسلمانان جهان واجب است و به همین دلیل مسلمانان در ایام ماه رمضان قبل از اذان صبح با نیت روزه به خوردن سحری مشغول و تا زمان اذان مغرب چیزی نمی خورند و نمی آشامند.

ماه رمضان ماهیست که از آن به میهمانی بنده نزد خدا تعبیر می شود ضمن اینکه این نام از اسماء خداوند است و در این ماه کتاب مقدس ما مسلمانان قرآن کریم بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده است.

ماه مبارک رمضان در هر گوشه ای از کشور ایران علاوه بر حفظ شکل اصلی با آیین های خاص آن مردم برگزار می شود، حتی اقوام مختلف مردم ایران از لر، ترک، کرد، فارس زبان، اهالی جنوب، شمال کشور و غیره در برخی آیین ها با یکدیگر مشترک و تنها اختلاف در نام آن آیین به دلیل تفاوت گویش ها است.

مردم استان همدان نیز در این ماه آداب و رسومی دارند که از زمان قدیم بر ادای آن استمرار ورزیده اند آدابی در نحوه تهیه غذا، دسرهای ماه مبارک، آدابی در اخلاق و رفتار، نحوه دعا و غیره که به بخشی از آن پرداخته می شود.

در این باره گفت و گویی با کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان انجام گرفت که به شرح زیر است:

فریبا نعمتی درباره آداب و سنن مردم همدان در ماه مبارک رمضان اظهار کرد: به خاطر تنوع اقلیمی و قومیت ها در ایران آیین های ملی در برگزاری مراسم های این ماه مبارک وجود دارد که به دلیل همین تفاوت ها آیین ها اندک تفاوتی با یکدیگر در نحوه اجرای آداب و رسوم دارند.

نعمتی بیان کرد: ماه رمضان از شاخص های خاص مردم همدان است که به دلیل قدمت تاریخی و کهم بودن این شهر آداب و سنن خاصی نیز در روستاهای همدان برگزار می شود.

وی افزود: در این ماه متولیان مساجد در روستاها و شهر قبل از آغاز ماه مبارک مساجد را غبارروبی و مبلغان دینی به روستاها اعزام و در این ایام در منزل کدخدای روستا اقامت می کنند، ضمن اینکه امر غبارروبی در برخی خانواده های همدانی مشاهده می شود که طبق آن بانوان همدانی قبل از آغاز این ماه مشغول خانه تکانی و غبارروبی منزل می شوند تا در این ماه علاوه بر دل های خود ظاهر محل زندگیشان را نیز آراسته و غبارهای آن را بزدایند.

سحرخوانی توسط جارچیان روستاهای همدان
نعمتی تصریح کرد: در سال های گذشته به دلیل نبود وسایل ارتباطی نظیر رادیو مردم روستاها به وسیله صدای جارچی که معتمد اهالی روستا و فرد خداشناس و مومنی خوانده می شد با سحر خوانی اهالی را از آغاز سحر مطلع و روزه خود را آغاز می کردند ضمن اینکه به همین ترتیب از زمان اذان مغرب آگاه و روزه خود را افطار می کردند.

وی افزود: به دلیل اقلیم سرد آب و هوای همدان مردم همدان در این ایام از غذاهای گرم و مقوی همچون، شیره خرما، آبگوشت مرغ، شیر، شیره سفید، گردو و غیره استفاده می کردند.

نعمتی تصریح کرد: از سنت های قدیمی مردم روستا آشنایی تمامی اهالی روستا با هم و دعوت از یکدیگر برای افطار بود که الان این رسم کمرنگ تر شده است.

روزه قلاغی برای کودکانی که به سن تکلیف نرسیده اند

وی بیان کرد: مردم همدان درباره بچه‌هایی که به سن شرعی نرسیده و روزه بر آنان واجب نیست به آنها توصیه می کنند که اگر بتوانند روزه را قلاغی (کلاغی) بگیرند، خداوند اجر و پاداش روزه کامل را برای آنان منظور می‌کند.

وی افزود: مردم همدان به روزه نیمه روز و روزه‌ای که در آن بچه‌ها از هنگام سحر تا اذان ظهر روزه خود را نخورند، روزه قلاغی می‌گویند.

نعمتی افزود: در زمان های قدیم به دلیل احترام و روابط مستحکم والدین و فرزندان با یکدیگر، فرزندان برای پیروی از والدین همراه آنان برای سحری بیدار می شدند ضمن اینکه فرزندان همراه والدین برای ادای نماز به مساجد می رفتند و آموزه های دینی را فرا می گرفتند که این موضوع هم اکنون در بین خانواده ها بسیار کاهش یافته است.

حلوا زرده، انگشت پیچ، کماج و غیره شیرینی های مخصوص همدان 

وی تصریح کرد: شیرینی های حلوا زرده که به نام همدان به ثبت ملی رسید و همچنین کماج همدان، انگشت پیچ، شیرمال یوخا، نان روغنی، گرده و غیره از شیرینی های معروف همدان در ماه مبارک محسوب می شوند.

در این میان یکی از سوغاتی های پرطرفدار در رمضان همدان که سفره های افطار را سفیدی برکت می بخشد "انگشت پیچ" است.

نام خاص آن بر مبنای خاصیتی است که این شیرینی سنتی دارد و کش آمدن آن هنگامی که انگشت بر آن می پیچی را یادآور می شود چرا که در گذشته های دور که تولید این محصول رونق داشته برای مصرف آن از انگشت استفاده می کردند.

به این صورت که انگشت خود را در ظرفی که آغشته به انگشت پیچ بود می پیچیدند چون در آن زمان استفاده از قاشق و چنگال مرسوم نیوده است.

این سوغاتی شیرین که طرفدار بسیاری هم دارد، بیشتر در ماه مبارک رمضان، بیشتر به دلیل تامین قند خون روزه داران در همدان رایج شده است.

نعمتی گفت: همدان استانی کوهستانی است که مردم از زمان قدیم در این استان به شغل های دامداری و کشاورزی مشغول بودند، ضمن اینکه برای افطاری و شام به طور معمول بیشتر از غذاهای آبکی مثل از آش های مختلف ترخینه، آش رشته، آش ترشی، آش دوغ، فرنی، ترحلوا، شیر برنج، آبگوشت و غیره استفاده می کنند.

فرستادن افطاری توسط داماد برای نامزدش
وی همچنین اظهار کرد: یکی از آیین‌های جالب توجه مردم استان همدان فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس است، مطابق این سنت دیرینه در ماه مبارک رمضان جوانی که دوران نامزدی خود را سپری می کند، باید افطاری نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد که این افطاری شامل چند قرص نان، گرده دو زرده ، برنج، روغن حیوانی، یک عددمرغ و یا ماهی، سیب سرخ، شیرینی انگشت پیچ و میوه‌های فصل است.

نعمتی تصریح کرد: پس از این که افطاری از سوی داماد به خانواده عروس برده شد، خانواده عروس نیز در شب‌های آینده، خانواده داماد را برای صرف افطاری به منزل خود دعوت می‌کنند.

برپایی نماز گسترده عید فطر

کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان افزود: تهیه عیدانه برای عروس و رفتن به منزل پدر عروس نیز از دیگر سنت های این ایام مبارک است که به مناسبت عید فطر انجام می شود.

وی گفت: عید فطر بعد از ماه مبارک رمضان یکی از بزرگترین عیدهای ما مسلمانان است که مردم همدان در این روز به طور دسته جمعی در صف های منظم در مصلی همدان جمع شده و نماز فطر را به جا می آورند و مادران همدانی نیز در این روز غذای آبکی و مقوی برای اهل خانه پخت می کنند.

زیارت اهل قبور، شرکت گسترده در آیین های شب های احیا و قدر، برگزاری ایام سوگواری شهادت مولی الموحدین امام علی (ع)، راه اندازی دسته های سینه زنی، نوحه خوانی، زنجیرزنی و عزاداری از دیگر آداب مردم شهرها و روستاهای استان همدان در ماه ضیاف الهی است.

برگزاری نمازعید سعید فطر در مکان های روباز و مساجد از آیین هایی است که روزه داران همدانی با شور وشوق خاصی در آن شرکت می کنند که دیدو بازدید ها و عیدی دادن توسط افراد بزرگتر خانواده به کوچکترها از دیگر آداب روز عید فطر است.

گزارش از مریم رحیمیان انور