به گزارش نافع، پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین، علی معصومی دبیر انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن، در گفتگوی تفصیلی با خبرنگار ما از اهداف اصلی واحدهای تحقیق و توسعه، ضرورت گسترش بخش‌های تحقیق و توسعه، هدف از ایجاد انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن، ضرورت وضع قوانین تشویقی، عملکرد دولت در این خصوص، موانع موجود و نقش بسیج در این رابطه سخن گفت.

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین صنعتی، مهندس علی معصومی، تحصیلات دانشگاهی‌اش را از دانشگاه گیلان آغاز کرد و با مدرک کارشناسی ارشد از دانشگاه تهران به پایان رسانید. در حال حاضر، وی دبیر انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن و مدیر عامل شرکت مهندسی نصب صنایع و معادن پارس می‌باشد.

از فعالیت‌های علمی وی می‌توان به انجام 9 مقاله‌ی علمی، 30 سابقه‌ی علمی و پژوهشی دیگر و عضویت در 24 کمیته‌ی تخصصی و اجرایی یاد کرد. ریاست مرکز پژوهش، توسعه فناوری و صنایع نوین وزارت صنعت، معدن و تجارت و معاونت ارزیابی و اطلاع‌رسانی طرح تحقیقات صنعتی، آموزش و اطلاع‌رسانی وزارت صنایع و معادن از مهم‌ترین مسئولیت‌های اجرایی وی می‌باشد.

سوابق علمی و اجرایی وی، انگیزه‌ای بود برای ما تا در رابطه با مقوله‌ی مهم تحقیق و توسعه (Research and Development) به گفتگو بنشینیم.

** تحقیق و توسعه، ارتقای کمیت و کیفیت محصولات در حوزه‌ی تکنولوژی و در حوزه‌ی تولید و افرایش بهره وری با دید تکنولوژ یک است

پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین صنعتی: به عنوان اولین سوال یک تعریف اجمالی از تحقیق و توسعه (Research and Development) ارائه بدهید.

معصومی: تحقیق و توسعه یک بخش کلیدی از بنگاه‌های اقتصادی است و به عنوان مغز متفکر آن محسوب می‌شود. این بخش برای تعیین جهت‌ حرکت‌های آینده‌ی اقتصادی در حوزه‌های بازاریابی، بازار سازی و شناسایی بازار عمل می‌کند. همچنین نقش کمک کردن به بخش‌های فنی شرکت برای تصمیم‌گیری در خصوص انتخاب تکنولوژی‌هایی که می‌خواهند در آینده استفاده کنند، برعهده بخش تحقیق و توسعه می‌باشد. برخی شرکت‌های تولیدی محصول تولید می‌کنند و بعضی دیگر ذاتا تکنولوژی تولید می‌کنند. بررسی در مورد اینکه چه تکنولوژی یا تکنولوژی‌هایی برای تولید محصول آتی یا تولید تکنولوژی انتخاب شود، برعهده‌ی بخش تحقیق و توسعه است. در هر دو حالت تحقیق و توسعه بخصوص در بخش صنعت و معدن پشتوانه‌ای برای نحوه‌ی حرکت می‌باشد. تحقیق و توسعه، ارتقای کمیت و کیفیت محصولات در حوزه‌ی تکنولوژی و در حوزه‌ی تولید و افرایش بهره وری با دید تکنولوژیک است.

در نتیجه سه هدف اصلی تحقیق و توسعه در یک بنگاه عبارت است از: کاهش هزینه‌های تولید، افزایش کیفیت تولید و افزایش تنوع محصولات و تولیدات.

تمام این‌کارها بر مبنای مطالعاتی خواهد بود که انجام می‌شود. شرکت‌های تولیدی با مطالعاتی که انجام می‌دهند، به این نتیجه می‌رسند که باید تنوع تولیدات داشت. یعنی مطالعاتی در حوزه‌ی بازار، اقتصاد، تکنولوژی و سایر موارد انجام می‌شود و نهایتا خروجیش برای شرکت یکی از این سه مورد خواهد بود. پس شرکت با تحقیق و توسعه به این نتیجه می‌رسد که تنوع تولیدش را افزایش دهد یا کمیت را و یا کیفیت را.

** داشتن توان رقابت و غلبه بر رقبا و در اختیار داشتن بازار مستلزم ایجاد واحد تحقیق و توسعه می‌باشد

پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین صنعتی: ضرورت ایجاد و گسترش بخش‌های تحقیق و توسعه در واحدهای بزرگ صنعتی و معدنی در شرایط کنونی چیست؟

معصومی: تحقیق و توسعه چیزی نیست که به شرایطی نیاز داشته باشد. اصولا فعالیت و زنده بودن و توسعه یک بنگاه اقتصادی بدون وجود واحد تحقیق و توسعه معنی ندارد. بنگاهی که به بخش تحقیق و توسعه اهمیت نمی‌دهد به روزمرگی گرفتار شده و به زودی ورشکسته می‌شود و از بین می‌رود. بدون تحقیق و توسعه، توسعه و پیشرفت و به تبع آن توسعه بازار و صادرات امکان‌پذیر نیست. اگر یک بنگاه اقتصادی بتواند بدون تحقیق و توسعه پیشرفتی به دست آورد، کوتاه مدت است و در ادامه قطعا متوقف خواهد شد و رقبا آن را کنار می‌زنند.

هر بنگاه اقتصادی که در فضای رقابتی مشغول فعالیت است، برای داشتن توان رقابت و غلبه بر رقبا و در اختیار داشتن بازار مستلزم ایجاد واحد تحقیق و توسعه می‌باشد. بنگاه اقتصادی بدون تحقیق و توسعه دچار روزمرگی می‌شود. یعنی ادامه‌ی روش‌های ثابت تا وقتی که یک رقیب بیاید و آن را حذف کند.

در دهه 1360 به خاطر جنگ واردات کم بود، تولیدات داخلی هم کم بود، رقیب جدی نیز وجود نداشت. هم کمیت تولیدات و هم تنوع تولیدات کم بود. بنابراین محصولات به آسانی فروش می‌رفتند به‌نظر تولیدکنندگان نیازی بهR&D وجود نداشت. ولی امروزه در صنایع مختلف مانند صنایع غذایی (صنعت آبمیوه، صنعت کنستانتره و سایر صنایع)، به دلیل افزایش تعداد رقبا و بخصوص تنوع محصولات مورد نظر مشتری، نیاز جدی به R&D احساس می‌شود، زیرا هر روز باید محصول جدید تولید کرد. به‌طور مثال اکنون شرکت‌هایی که محصولات لبنیاتی متنوع تولید می‌کنند، بیشتر بازار را در اختیار دارند و شکی نیست که تنوع محصولات حاصل تحقیق و توسعه است. ضمن اینکه شرکت‌هایی که اعتقادی به تحقیق و توسعه نداشته‌اند، از عرصه‌ی صنعت کشور حذف شده‌اند. تحقیق و توسعه بخش اصلی هر بنگاه اقتصادی است، لذا دیگر هیچ بنگاهی نباید به تحقیق و توسعه به عنوان یک گزینه انتخابی بنگرد، بلکه با به وجود آمدن یک بنگاه اقتصادی، بخش تحقیق و توسعه آن هم باید متولد ‌شود.

** این انجمن با هدف پوشش دادن نیازهای واحدهای تحقیق و توسعه بنگاه‌های اقتصادی ایجاد شده است

پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین صنعتی: یک معرفی از انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن ارائه دهید. هدف این انجمن تخصصی چیست؟ چند واحد صنعتی صنعت و معدن عضو این انجمن تخصصی هستند؟

معصومی: انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن که بیشتر فعالیت آن در حال حاضر در حوزه صنایع و معادن است، با هدف اصلی پوشش دادن نیازهای واحدهای تحقیق و توسعه‌ی بنگاه‌های اقتصادی ایجاد شده است. هماهنگی و پیگیری امور تحقیق و توسعه در حوزه‌های حقوقی و قانونی، هماهنگی و پیگیری در حوزه‌ی تامین مالی واحدهای تحقیق و توسعه، کمک به گسترش ارتباط واحدهای تحقیق و توسعه با دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، از جمله وظایف این انجمن می‌باشد. از دیگر وظایف آن کمک به همکاری واحدهای تحقیق و توسعه همگن جهت دستیابی به اهداف مشترک است که با دو هدف پیگیری می شود، یکی کاهش هزینه‌های تحقیق و توسعه و دیگری سرعت دستیابی به فناوری‌های جدید است. یکی دیگر از وظایف این انجمن تخصصی کمک به پوشش دادن نیازهای آموزشی واحدهای تحقیق و توسعه است. یک واحد صنعتی خودش به تنهایی توانایی پیگیری، تعریف و برطرف کردن نیازهای آموزشی خود را ندارد. بنابراین انجمن دوره‌های آموزشی‌ای را در حوزه‌های مختلف تحقیق و توسعه، مانند تامین منابع مالی تحقیق و توسعه و روش‌های نوین مدیریت تحقیق و توسعه برگزار می‌کند و نمایندگان اکثر بنگاه‌ها در این دوره‌ها شرکت می‌کنند.

هم اکنون حدود 1800 واحد صنعتی در انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن عضویت دارند.

** به دسته‌ای از قوانین تشویقی و انگیزشی برای گسترش واحدهای R&D نیاز داریم

پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین صنعتی: پیشنهاد شما برای ارتقای R&D در بخش‌های مختلف کشور چیست؟

معصومی: برای این منظور چندتا اتفاق باید در کشور بیفتد. یک مجموعه کارهایی را دولت باید انجام دهد، یک مجموعه اتفاقات هم در حوزه‌ی قوانین باید بیفتد، یک سری اتفاقات هم در خود بنگاه‌‌‌‌‌‌های بخش خصوصی و بخش بنگاه تولیدی باید رخ دهد.

در حوزه‌ی قوانین به دسته‌ای از قوانین تشویقی و انگیزشی برای گسترش واحدهای R&D نیاز داریم. در بسیاری از کشورها، آن مبلغ مالی را که در R&D هزینه می‌شود، به عنوان مالیات پرداخت شده محاسبه می‌کنند. انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه این قضیه را در ایران پیگیری کرد و چندسالی هم به‌طور خیلی محدود مورد استفاده قرار گرفت. این مورد هنوز نتوانسته به صورت یک قانون مشخص به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد. این انجمن آمادگی دارد که پیشنهاد خود را در این خصوص به مجلس ارائه دهد. اگر این حمایت‌های تشویقی و انگیزشی به صورت قانون درآیند، واحدهای صنعتی مشتاق می‌شوند واحدهای R&D خودشان را راه اندازی کرده و در بخش تحقیق و توسعه هزینه کنند.

قبلا تشویق هایی که صورت می گرفت در ارتقای کار بنگاه ها تاثیر داشته نمونه آن قانونی هست که به نام قانون پرداخت دو در هزار فروش معروف بود، به این ترتیب که کلیه واحدهای صنعتی موظف بودند دو در هزار فروششان را سالانه به حساب خزانه بریزند، خزانه این پول را جهت امور تحقیق و توسعه در اختیار وزارت صنایع قرار می‌داد. مطابق این قانون اجازه‌ی هزینه کرد یک در هزار فروش به خود واحدهای صنعتی داده شد تا هر پروژه ای را که می‌خواهند تعریف کنند و در صورت تائید وزارت صنایع، نیازی به پرداخت آن یک در هزار باقی‌مانده به خزانه نبود. این قانون باعث شد بسیاری از واحدهای صنعتی، چون موظف بودند دو در هزار فروششان را پرداخت کنند، واحد تحقیق و توسعه راه اندازی کنند. زیرا با این شرایط فقط یک در هزار مالیات می‌دادند و یک در هزار باقی‌مانده را برای واحد تحقیق و توسعه هزینه می‌کردند.

در حوزه‌ی اقدامات دولت از جمله حمایت‌هایی که لازم است انجام شود این است که در مرحله‌ی اول یک برنامه‌ی مشخص برای حوزه‌ی تحقیق و توسعه واحدهای صنعتی تدوین و نقش واحدهای تحقیق و توسعه در آن مشخص شود. دولت باید برنامه‌ خود، نوع حمایت‌هایی که حاضر است انجام دهد و کمک‌هایی که می‌کند را مشخص کند. باید یک استراتژی مشخص وجود داشته باشد که واحدهای صنعتی هم تکلیفشان را بدانند.

بعد از مشخص شدن برنامه‌ی دولت و وضع قوانین مرتبط، لازم است گام بعدی را خود واحدهای صنعتی بردارند. اگر بحث تشویقی و انگیرشی فراهم شود، واحدهای صنعتی خود به خود به آن سمت می روند. اگرچه دولت می‌تواند در هنگام بهره برداری از واحدهای صنعتی چارچوب‌هایی را قرار دهد.

از جمله چارچوب‌هایی که هنگام بهره برداری از این واحدها می‌توان قرار داد، این است که مثلا یک واحد صنعتی بزرگ باید حتما واحد تحقیق و توسعه داشته باشد تا بتواند پروانه‌ی بهره‌برداری را بگیرد.

ما اگر بخواهیم به سمت توسعه و به طرف صادرات و رقابت گام برداریم، قطعا باید این چارچوب‌ها را تعیین کنیم. قابل ذکر است که تاکنون دولت این چارچوب‌ها را مشخص نکرده است.

پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین صنعتی: آیا دولت به عنوان متولی اصلی بخش صنایع و معادن در این رابطه کاری انجام داده است؟

معصومی: بله دولت کارهای زیادی انجام داده است. در حال حاضر حدود 1600 واحد بزرگ صنعتی پروانه تحقیق و توسعه دارند. تلاش‌های زیادی انجام شده ولی کافی نیست. ما حدود 70 هزار واحد صنعتی معدنی داریم که باید درصد بالایی از اینها واحد تحقیق و توسعه داشته باشند، که ندارند.

** مهمترین موانع؛ عدم وجود قوانین پشتیبان، عدم وجود برنامه‌ی مشخص و شفاف از سوی دولت، عدم انجام کار فرهنگی

پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین صنعتی: موانع و مشکلات موجود در رابطه با بخش تحقیق و توسعه در کشور ما چیست؟

معصومی: یک مانع عدم وجود قوانین پشتیبان است که در مورد آن بحث شد و گفته شد که نیازی به وضع قوانین انگیزشی وجود دارد. مانع بعدی عدم وجود برنامه‌ی مشخص و شفاف از سوی دولت است. دولت تلاش و فعالیت زیادی دارد ولی چون هدفمند نیست، آثار آن به صورت مقطعی و موردی و غیر‌قابل لمس خواهد بود. دولت باید برنامه‌ی مشخصی برای گسترش کمی و کیفی واحدهای تحقیق و توسعه بنگاه‌های اقتصادی داشته باشد.

انجام کار فرهنگی برای واحدهای صنعتی نیز ضرورت دارد، باید واحدهای صنعتی را به این باور رساند که تحقیق و توسعه لازم و ضروری است و هزینه در تحقیق و توسعه در واقع سرمایه‌گذاری است و هزینه‌ی از دست رفته تلقی نمی‌شود.

** نبود بخش تحقیق و توسعه / تقبل هزینه‌های‌ بالای تولید، تعداد بالای پرسنل، کیفیت پایین محصولات و در نهایت ورشکستگی

پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین صنعتی: نقش و جایگاهR&D در جلوگیری از زیان‌دهی و ورشکستگی واحدهای صنعتی و افزایش بازدهی و سودآوری آنها چیست؟

معصومی: نقش تحقیق و توسعه غیرقابل تردید است. ما برای انجام هر کاری یک عملیات تحقیق و توسعه انجام می‌دهیم. به‌طور مثال برای خرید یک خانه، ابتدا تحقیق و بررسی انجام می‌دهیم، سپس اقدام به خرید آن می‌کنیم، زیرا تجربه نشان داده است که بدون تحقیق قطعا ضرر خواهیم کرد.

در مورد واحدهای صنعتی نیز به‌همین ترتیب است. یک واحد صنعتی که قصد رقابت با چندین واحد صنعتی داخلی و خارجی را دارد، چنان‌چه بخش تحقیق و توسعه نداشته باشد و فقط به تولید بپردازد، هزینه‌های تولیدی زیادی را باید متقبل شود. نتیجه‌ی این امر کیفیت پایین محصولات، تنوع اندک محصولات، هزینه‌ی بالای تولید و درنهایت ورشکستگی است.

هر واحد صنعتی‌ای که بخش تحقیق و توسعه نداشته باشد، نمی‌تواند حدس بزند رقیبش در کدام مرحله است، و با توجه به شرایط روز محصول خود را با چه شکلی و با چه کیفیتی باید تولید کند. بنابراین دچار روزمرگی خواهد شد.

** بسیج می‌تواند توانمندی‌های نرم بخش صنعت را با یک برنامه‌ریزی خوب در دو یا سه سال جهش دهد

پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین صنعتی: نقش بسیج در ارتقای جایگاه و بها دادن به این مقوله مهم، چه می‌تواند باشد؟

معصومی: نقش بسیج در این زمینه بسیار مهم است. تحقیق و توسعه در کشور ما آن‌طور که باید، فعال نیست. اقتصاد بدون نفت و اقتصاد مقاومتی، که در حال حاضر مورد تاکید مقام معظم رهبری نیز می‌باشند، حوزه‌هایی است که بسیج می‌تواند در آنها وارد شود و با پر کردن خلاها، نقش خود را به‌خوبی ایفا کند.

به‌طور مثال، نسبت افراد تحصیل‌کرده در صنعت و معدن کشور مطابق انتظارات اقتصاد مقاومتی نیست، بسیج می‌تواند در این امر وارد شود و آن را اصلاح کند. همچنین بسیج می‌تواند برای بالا بردن سطح سواد در صنعت یک برنامه‌ریزی انجام دهد. کمک برای به‌کارگیری نیروهای با سواد در بخش صنعت به صورت پاره وقت یا نیمه وقت و فراهم کردن فرصت‌های مطالعاتی برای اساتید دانشگاه‌ها از دیگر اقداماتی است که بسیج می‌تواند با یک حرکت بسیجی در دو یا سه سال توانمندی منابع انسانی و توانمندی مدیریت بنگاهی کشور را با جهشی قابل قبول ارتقا دهد.

بسیج می‌تواند با وارد شدن به بخش نرم قضیه، با اصلاح منابع انسانی، مدیریت بنگاهی کشور را از نظر علمی، آموزشی، فرهنگی و از نظر دیدگاه‌های کلان به رده‌های جهانی ارتقا دهد. به نظر من بسیج می‌تواند توانمندی‌های نرم بخش صنعت را با یک برنامه‌ریزی خوب در دو یا سه سال جهش دهد.

** بسیج می‌تواند با کمک به افزایش توانمندی نیروی انسانی حرکت به‌سمت توسعه را شتاب دهد

پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین صنعتی: در پایان اگر نکته‌ای دارید که فکر می‌کنید باید مطرح می‌شد و به تکمیل بحث کمک می‌کند، بفرمایید.

معصومی: اکنون که بحث اقتصاد مقاومتی مطرح است، بسیج می‌تواند با همین دیدگاه ورود پیدا کند. چون در خود بخش صنعت و معدن، در این موضع اقدامی انجام نشده است. از نظر سرمایه‌گذاری، در بخش صنعت سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام دادهیم‌ایم، از نظر فیزیکی تجهیزات و فضاهای صنعتی قابل توجهی را ایجاد کرده‌ایم، در رابطه با تنوع محصولات خیلی حرکت کرده‌ایم، ولی عدم کفایت توانایی منابع انسانی جلوی شتاب و توسعه‌ی ما را گرفته است. بسیج می‌تواند کمک کند و این شتاب را ایجاد کند.