به گزارش نافع به نقل از فارس،

چرا باید جوان انقلاب اسلامی قدرت تحلیل داشته باشد؟

«تحلیل سیاسی» از مباحث مهم و رایج در علوم اجتماعی و سیاسی است و هرکدام از مکاتب و گونه های اندیشه ای از زاویه ی نگاه خود به آن نگریسته اند . جامعه ای که خود را ملزم به «تفکر» درباره ی پدیده های سیاسی می داند، نحوه ی صحیح تفکّر  در مورد این پدیده ها نیز برایش مهم خواهد بود؛ زیرا بر پایه ی تحلیلِ پدیده های سیاسی و اجتماعی است که انسان به قضاوت می  نشیند، تصمیم می گیرد و عمل می کند.

«اگر ملّتى قدرت تحلیل خودش را از دست بدهد، فریب و شکست خواهد خورد. اصحاب امام حسن، قدرت تحلیل نداشتند؛ نمی توانستند بفهمند که قضیه چیست و چه دارد می گذرد. اصحاب امیرالمؤمنین، آنهایى که دل او را خون کردند، همه مغرض نبودند، اما خیلى از آنها -مثل خوارج- قدرت تحلیل نداشتند. قدرت تحلیل خوارج ضعیف بود. امیرالمؤمنین می فرمود: «و لا یحمل هذا العلم الّا اهل البصر و الصّبر» (نهج البلاغه: خطبه 371)؛ اوّل، بصیرت، هوشمندى، بینایى، قدرت فهم و تحلیل، و بعد صبر و مقاومت و ایستادگى.» (70/1/26)

از طرفی با توجّه به گستره ی چشمگیر منابع و رسانه های خبری و تحلیلی که می کوشند رویدادها و پدیده ها را از زاویه ی نگاه و منافع خود تحلیل کنند، داشتن روش درست تحلیل پدیده های سیاسی و اجتماعی، ضروری به نظر می رسد. این امر در الگوی مردم سالاری دینی -که در آن سیاست جزئی از زندگی عمومی است- اهمیت ویژه ای دارد.

اصحاب امام حسن، قدرت تحلیل نداشتند؛ نمی توانستند بفهمند که قضیه چیست و چه دارد می گذرد. اصحاب امیرالمؤمنین، آنهایى که دل او را خون کردند، همه مغرض نبودند، اما خیلى از آنها -مثل خوارج- قدرت تحلیل نداشتند ... اوّل، بصیرت، هوشمندى، بینایى، قدرت فهم و تحلیل، و بعد صبر و مقاومت و ایستادگى. (رهبر انقلاب)

«بله؛ اگر حکومت استبدادى باشد، میشود. حکومت هاى مستبد دنیا صرفه شان به این است که مردم سیاسى نباشند؛ مردم درک و تحلیل و شعور سیاسى نداشته باشند. اما حکومتى که میخواهد به دست مردم کارهاى بزرگ را انجام دهد، نظام را می خواهد با قدرت بى پایان مردم به سرمنزل مقصود برساند و مردم را همه چیز نظام مى داند، مگر مردمش -به خصوص جوانان، و بالاخص جوانانِ دانشجویش- می توانند غیر سیاسى باشند؟! مگر می شود؟! عالِم ترین عالِم ها و دانشمندترین دانشمندها را هم اگر مغز و فهم سیاسى نداشته باشند، دشمن با یک آبنبات تُرش می تواند به آن طرف ببرد؛ مجذوب خودش کند و در جهت اهداف خودش قرار دهد. این نکات ریز را باید جوانان ما درک کنند. (72/8/12)

چگونه می توان تحلیل درستی داشت؟

برای تحلیل درست یک پدیده ی سیاسی، باید روش و منطق درستی داشت. «الزام روشی» به عنوان یک شاخص مهم در مباحث روز علمی مرتبط با «تحلیل سیاسی» مورد توجّه جدّی است. روش در یک عبارت اصطلاحی می تواند مبتنی بر سه گزاره باشد: 1. مجموعه ی راه های کشف مجهول، 2. مجموعه ی قواعد هنگام پژوهش، 3. مجموعه ی ابزار و فنون جهت حل مجهول.

«توصیف»، «تفسیر»، و «تحلیل» سیاسی چه تفاوتی با هم دارند؟

«توصیف سیاسی» بررسی و بیان یک رویداد است به صورت سطحی و بیان واقعیت، آن گونه که هست. درواقع توصیف سیاسی گزارش دقیق از چگونگی و روند رویدادهای سیاسی است ولذا به حریم علّت ها راه پیدا نمی کند. «تحلیل» در تحلیل سیاسی به معنی شکستن کل -و نه کلی- به قسمت های مختلف به منظور تعیین ماهیت آن است. پس تحلیل سیاسی ناظر بر این است که پدیده یا رویداد سیاسی به عنوان یک کل در نظر گرفته شود، آن گاه آن پدیده به اَجزاء و واحدهای کوچک تر تقسیم گردد، سپس این اجزاء بررسی شود و پس از آن نیز ارتباط اجزاء با یکدیگر و همچنین در رابطه  با کلّ پدیده مورد توجّه دقیق و منطقی قرار گیرد.

اما «تفسیر سیاسی» مقوله ی دیگری است. تفسیر به معنی رسیدن به استنباط درباره ی روابط بین متغیرهای مورد مطالعه و استخراج نتایج این روابط به معنی یافته های حاصل از تحلیل است. به عبارتی، تفسیر سیاسی بر پایه ی یافته ها و نتایج حاصل از تحلیل درباره ی روابط مورد مطالعه است و لزوماً درباره ی این روابط پدیده ی سیاسی نتیجه گیری می کند. لذا گفته اند که «تفسیر» مقصود تحلیل است.

از آن چه که گفته شد، این مهم به دست می آید که تحلیل سیاسی، ضمن تفاوت با توصیف و تفسیر سیاسی، دارای روش خاصّّ خود است و به همین دلیل است که در سطوح بالای دانشگاهی و در رشته های مهم جامعه شناسی و علوم سیاسی به آن توجّهی ویژه  دارند. این الزام روشی، رشته های مذکور را کاربردی می کند.

تحلیل سیاسی روش مند چه کاربردهایی دارد؟

تحلیل سیاسی روش مند می تواند به ارتقاء آگاهی، بینش و بصیرت جامعه کمک شایانی کند. با این ابزار است که فرد در جامعه ضمن شناخت منطقی و صحیح پدیده های سیاسی، در فضای غبارآلود فتنه و در هنگام درهم آمیختگی حق و باطل، می تواند گرفتار حیرت نشود و در لحظات حساس که باید نقش تاریخی و تکلیف شرعی خود را انجام دهد، قادر باشد با استفاده ی مناسب از ابزار و فنون تحلیل سیاسی، به تصمیمی مناسب، دقیق و صحیح برسد. در این کتاب، «فن تحلیل سیاسی روش مند» از منظر نظام  اندیشگی و عملی حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدّظلّه العالی) مورد توجّه قرار گرفته است. این الگو برآمده از توصیه های ایشان برای تحلیل پدیده های سیاسی است و سعی  شده با نگاهی کاربردی و مهارت افزا، دو بُعد اصلی «قدرت تحلیل سیاسی» روشن شود. ابتدا مسائل ذهنی که مقدّمه ی تحلیل سیاسی هستند، به عنوان گام اوّل مورد توجّه قرار گرفته است. در گام دوم نیز به فنون تحلیل سیاسی به عنوان یک مهارت  در امر تحلیل سیاسی توجّه شده است. عدم توجّه به هرکدام از این دو، به گونه ای باعث اشتباه در فهم و تحلیل پدیده ها و نهایتاً انحراف و اشتباه در قضاوت، تصمیم گیری و رفتار خواهد شد.

حسن الگوی «روش تحلیل سیاسی» در آن است که از تجارب علمی و عملی حوزه ی امر سیاسی در آن بهره گیری کامل صورت گرفته و سبب  شده تا لوازم فهم و تحلیل پدیده های سیاسی و اجتماعی بهتر از روش های مرسوم مطرح شده برای جامعه فراهم  آید.

دکتر عباسعلی رهبر

استاد جامعه‌شناسی سیاسی و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی