پایگاه خبری تحلیلی نافع: هدف از انجام این عمليات، تصرف همه ارتفاعات مشرف بر شهر مندلي عراق بود. اين منطقه با توجه به توقف و ناكامي در عمليات رمضان در شرق بصره و شيوه‌اي كه براي حمله از مناطق كوهستاني اتخاذ شده بود، انتخاب شد تا نقاط قوت و ضعف نيروهاي هر دو طرف براي جنگ كوهستاني به دست آيد. هدف دوم آن نیز تامين مرزهاي جبهه مياني، آزادسازي بخشي از خاك ايران و پس‌زدن عراق از غرب شهر سومار بود.

اين عمليات با همكاري سپاه و ارتش و با رمز "يا اباالفضل العباس(ع)" در 9 مهرماه 1361 به اجرا در آمد. در مرحله نخست، نيروهاي ايراني به خوبي پيش رفته و در مرحله بعدي از سرعت پيشروي آن‌ها كاسته شد و باوجود پاتك‌هاي سنگين دشمن، سرانجام مواضع فتح شده تثبيت شد.

در اين عمليات كه در دو مرحله انجام شد، 150 كيلومتر مربع از خاك ايران آزاد و حدود 30 كيلومتر مربع از خاك عراق تصرف شد. نيروهاي خودي ضمن تامين دشت سومار، روي ارتفاعات "گیسكه" و "كهنه‌ريگ" مستقر و بر تنگه‌هاي مرزي مسلط شدند.

شهر مندلي نيز در ديد و تير رس آن‌ها قرارگرفت و امكان پيشروي به عمق خاك عراق فراهم و آسان شد. نيروهاي عراقي در جريان اين عمليات و پاتك‌هاي خود تعداد 4275 نفر كشته و زخمي به جای گذاشت. همچنين يك دستگاه رادار، يك دستگاه ردياب صوتي توپخانه، 3 دستگاه بولدوزر و بولدوزر دي-8 و چند قبضه توپ 100 ميليمتري آن‌ها به غنيمت نيروهاي ايراني درآمد و 79 دستگاه تانك و نفربر از جمله چند دستگاه تانك پيشرفته، 20 دستگاه خودرو، 3 دستگاه لودر و 3 قبضه كاتيوشا به همراه 7 فروند هواپيماي دشمن منهدم و ساقط شد.

آغاز عملیات با رمز یا اباالفضل العباس(ع)

سردار علی فضلی، جانشین سازمان بسیج مستضعفین درباره چگونگی آغاز و انجام عمليات مسلم بن عقيل(ع) می‌گوید: قبل از آغاز رسمی جنگ در جغرافیای سومار، یک گروهان و 13 پاسگاه مرزی در کنار نفت‌شهر شاهد هجمه‌ها و شکسته شدن مرزهای ایران اسلامی توسط رژیم بعث عراق بودند.

این پاسگاه‌ها ماه‌ها قبل با متجاوزان درگیر شدند و شاهد این ادعا، شهادت مظلومانه یک هزار و 500 شهید قبل از 31 شهریور 59 است.

با توجه به اینکه فعالیت‌های بعثی‌ها در آن سوی مرز قابل مشاهده بود، یک سپاه به فرماندهی «محمدعلی عبادی» از نفت‌شهر به همراه گروهی از قصرشیرین به فرماندهی مرحوم مالکی به این دیار عزیمت کردند؛ تیپ «یک» لشکر 81 کرمانشاه هم به فرماندهی سرهنگ سهرابی در منطقه مستقر شدند؛ سروان آقایی نیز جوان شجاعی بود که فرماندهی ژاندارمری شهر «سومار» را برعهده داشت.

صدام در 31 شهریور 1359 از زمین، آسمان و دریا به ایران اسلامی حمله‌ور شد و تا مدت یک هفته حکومت نوپای اسلامی را با 14 لشکر پیاده و زرهی و نیروهای دریایی و هوایی از پای درآورند.

سردار فضلی اضافه می‌کند: با تصرف «سومار» توسط بعثی‌ها، رزمندگان هم قدری عقب‌نشینی کردند؛ منطقه به مرور سازماندهی شد بعد از پل هفت‌دهانه و سه‌دهانه نیروهای ژاندارمری، ارتش و سپاه و رزمندگان بومی منطقه مستقر شدند.

قرارگاه ظفر به فرماندهی شهید «محمدابراهیم همت» سعی بر بازپس‌گیری منطقه داشت؛ 5 تیپ از جمله تیپ 55 هوابرد به فرماندهی سرهنگ عبادت، تیپ 4 لشکر 81 کرمانشاه، تیپ 31 عاشورا به فرماندهی شهید باکری، تیپ 27 محمدرسول‌ا...(ص) به فرماندهی شهید رضا چراغی و در جناح چپ عملیات تیپ 21 امام رضا(ع) به فرماندهی شهید چراغچی با رمز «یاابوالفضل العباس(ع)» اجرا شد؛ شهید آیت‌ا... اشرفی اصفهانی، امام جمعه کرمانشاه و نماینده امام (ره) در این دیار، شهید آیت‌ا... قدوسی و شهید صیاد شیرازی نیز در این عملیات حضور داشتند.

وقتی باران به کمک رزمندگان آمد

برای انجام عملیات از تنگه پل "سه دهانه"، "کهنه ریگ" و "گیسکه" در دید و تیررس عراقی‌ها قرار داشتیم؛ باید با تاریک‌شدن هوا حرکت می‌‌کردیم؛ از این‌روا نیمی از تاریکی از دست می‌رفت و این خود، جزء اصلی‌ترین دغدغه‌های انجام این عملیات بود؛ همه دست به دعا شده و تیپ‌ها یکی پس از دیگری در حال توجیه و هماهنگی و آخرین اقدامات بودند.

ساعت نزدیک 4 بعدازظهر بود که مه غلیظ و ابرسیاهی منطقه را فراگرفت و باران رحمت خداوند هم لحظاتی بعد باریدن گرفت؛ شهید همت دستور حرکت ستون‌ها را داد و معلوم شد این اخلاص‌ها بی‌نتیجه نخواهد بود؛ ستون‌ها از پل سه‌دهانه و هفت دهانه عبور کردند.

بازکردن معابر و میادین مین، پشت سرگذاشتن کمین‌های دشمن و رسیدن به مواضع اصلی دشمن توسط رزمندگان اسلام از ابتدای نیمه شب اتفاق افتاد. رزمنده‌ها باید در منطقه «گسیکه» از دیوار صخره‌ای عبور می‌کردند؛ بالاخره خودشان را به ارتفاعات نزدیک کردند و با رمز «یا ابالفضل العباس(ع)» عملیات «مسلم بن‌ عقیل» آغاز شد.

سردار فضلی ادامه می‌دهد: زمانی که رزمندگان، مقاومت‌های دشمن را شکستند و به اهداف از پیش تعیین شده رسیدیم، بچه‌ها در ارتفاعات «گسیکه»، مشرف به شهر «مندلی» عراق استقرار پیدا کردند. لشکر 12 عراق و چندین تیپ در این منطقه تلفات زیادی دادند و در ادامه آتش سنگین خود را به منطقه ریختند.

بعثی‌ها حمله سنگینی را آغاز کردند؛ خبر رسید عراقی‌ها به منطقه سان‌واپا حمله کردند در حالی که تا آن روز هیچ نیروی جدید و تازه‌نفسی نیامده بود، یک گردان از بسیجی‌ها به منطقه اعزام شدند؛ آنها ساعت 10 شب به سان‌واپا رسیدند و خداوند عنایت کرد لشکر عزیز‌مان از لبنان برگشتند و جوانمردانه مقاومت کردند.

این منطقه جغرافیایی بعد از دو سال اشغال توسط عراقی‌ها به همت رزمندگان ارتش و سپاه آزاد شد و 96 عراقی به اسارت ما درآمدند.

خانم‌هایی که به کمکمان آمدند

سردار فضلی می‌گوید: در حوالی رودخانه همین منطقه، شاهد مددهای غیبی بودیم؛ یک روز دیدیم حدود 13 نفر از ارتفاعات به ما نزدیک می‌شدند با خودمان گفتیم که خدایا این‌ها چه کسانی هستند؛ نکند دشمن می‌خواهد از غافل‌گیری استفاده کند!

نزدیک‌تر آمدند ما هم نزدیک‌تر رفتیم؛ رزمندگان عزیز اسلام بودند که دو نفر از آنها مجروح بود که از منطقه نفت‌شهر به عقب برمی‌گشتند؛ با دیدن‌شان آن‌ها را در آغوش گرفتیم و پرسیدیم «در این 12 روز بعد از سقوط نفت‌شهر، چگونه آب و نان به شما رسید؟» آن‌ها گفتند: «ما همه چیز داشتیم، بسته‌ خرما و قمقمه‌ای آب؛ دو بی‌بی ما را یاری و پشتیبانی می‌کردند»؛ زخم یکی از مجروحان که از شدت عفونت به کرم افتاده بود را پانسمان کردیم؛ آن شب سومار حال و هوای خاصی داشت.

نقش رزمندگان همدان در عمليات مسلم بن عقيل(ع)

 محمود احدیان، معاون ستاد برپایی نماز جمعه همدان و یکی از رزمندگان دوران دفاع مقدس که در این عملیات حضور داشته نیز به بیان خاطرات خود از حضور دلاورمردان همدان در این عملیات پرداخته و می‌گوید: عمليات مسلم بن عقيل(ع)، مهر و آبان 61 در غرب سومار واقع در استان کرمانشاه در ارتفاعات معروف به "پیرعلی" و "گیسکه" که مسلط بر شهر مندلی بود انجام شد. در این عملیات، رزمندگان اسلام در دو مرحله موفق شدند تا شهر مرزی سومار را از دید و تیر دشمن خارج ساخته و منطقه مرزی را تامین کنند.

وی می‌افزاید: استان همدان در مرحله اول و دوم این عملیات، ایفای نقش کرد که در مرحله اول به صورت پراکنده حضور داشت، اما در فاصله مرحله اول و دوم به صورت منسجم و سازمان‌یافته حضور یافت.

محمود احدیان اضافه می‌کند: ماموریت اولیه ما، عملیات پدافندی بود که از 6 یا 7 مهر آغاز شد و نیروهای همدان در قالب گردان "یاسر" به فرماندهی سرتیپ دوم پاسدار رضا زرگری در سمت راست محور و گردان "کمیل" به فرماندهی شهید رضا نوروزی در سمت چپ محور در این عملیات حضور داشتند.

این رزمنده دفاع مقدس می‌گوید: نیروهای گردان کمیل از شهرستان‌های همدان، رزن، کبودراهنگ و بهار و گردان یاسر از ملایر، نهاوند، تویسرکان و اسدآباد تشکیل شده بود.

وی ادامه می‌دهد: این دو گردان حدود 40 شبانه‌روز پس از مرحله اول در ارتفاعات مشرف به شهر مندلی به اجرای عملیات پدافند از مواضع و شناسایی منطقه و معابر وصولی به محل استقرار دشمن پرداخته و پس از این 40 شبانه‌روز، مرحله دوم که عملیات امام زین‌العابدین(ع) نام داشت؛ شکل گرفت. در این مقطع که تکمیل‌کننده عملیات حضرت مسلم بود؛ رزمندگان ما موفق شدند با ورود به شهر مندلی عراق و نصب پوسترهایی از تصویر امام به دیوارهای شهر و شعارنویسی، قدرت و اقتدار جنگی خود را به رخ دشمن بکشند.

محمود احدیان تصریح می‌کند: در این عملیات که با اجرای آتش شدید توپخانه و یگان تیپ هوابرد ارتش همراه بود؛ رزمندگان ما موفق شدند خسارات و تلفات سنگینی را به سپاه دوم عراق وارد سازند. همچنین در این عملیات ما موفق شدیم؛ شهر مرزی سومار را از دید و تیر مستقیم خارج سازیم.

وی بیان می‌کند: پس از انجام عملیات و آرام شدن اوضاع، گردان ما به همدان برگشت و سنگ‌بنای اولیه تیپ انصارالحسین(ع) گذاشته شد. تیپ انصارالحسین(ع) در ماوریت‌های مختلفی شرکت کرده و در عملیات والفجر 8 سال 64 به لشکر ارتقاء یافت.

شهید رضا نوروزی، مغز متفکر رزمندگان همدان

این فرمانده دفاع مقدس با اشاره به نقش برجسته شهید رضا نوروزی در عملیات مسلم بن عقیل(ع) نیز می‌گوید: این شهید بزرگوار، پیش از این شرکت در عملیات‌های بسیاری شرکت کرده بود و در عملیات‌های مطلع‌الفجر در آذر 60  در گیلان‌غرب، رشادت‌های فراوان از خود نشان داده بود و چون مورد اعتماد و تایید سردار حاج ابراهیم همت بود به محض حضور در منطقه سومار به عنوان فرمانده گردان منصوب شد.

احدیان می‌افزاید: افرادی که در کنار ایشان، گردان کمیل را مدیریت و هدایت می‌کردند؛ سردار شهید علی چیت‌سازیان به عنوان فرمانده گروهان یکم، شهید حسین سموات فرمانده گروهان دوم، شهید محمود سموات فرمانده گروهان سوم، شهید محمد فتحی فرمانده گروهان چهارم و شهید سعید شالی، مسئول تدارکات و پشتیبانی بودند.

وی بیان می‌کند: من نیز به عنوان بی‌سیم‌چی و مسئول مخابرات گردان در کنار شهید نوروزی حضور داشتم و خاطرم هست که چند دقیقه پیش از شهادت در حال سرکشی به سنگرها بود که یک‌دفعه خمپاره‌ای در کنارش به زمین خورد و ایشان به شهادت رسید.

احدیان ادامه می‌دهد: درس بزرگی که شهید نوروزی به من داد؛ اهمیت دادن به اقامه نماز حتی در شرایط سخت جنگ بود. سنگر ما به صورتی بود که نمی‌توانستیم نماز را ایستاده بخوانیم؛ یک روز قبل از شهادت ایشان بود و به دلیل اینکه آب نداشتیم؛ تیمم کرده و نماز را به صورت نشسته خواند؛ یکی دو ساعت بعد دیدم که دوباره مشغول نماز ظهر و عصر شد. متعجابنه سئوال کردم:" چرا دوبار نماز خواندید"؟ ایشان جواب داد:" الان آب داریم و وقت هم باقی است پس بهتر است دوباره نماز را با وضو بخوانیم".

وی می‌افزاید: خاطره دیگرم مربوط به شبی است که وارد منطقه عملیاتی سومار شدیم؛ آن شب هوا تاریک بود و هیچ نوری نباید تابیده می‌شد؛ در این حالت، شهید نوروزی با نگاه به جاده و تشخیص مسیر جاده با وجود تاریکی و وجود کوه‌های متعدد، راننده را هدایت ‌کرد تا به محل مورد نظر رسیدیم و این برخاسته از قدرت و تدبیر وی بود.

احدیان خاطرنشان می‌کند: شهید رضا نوروزی دارای شجاعت، تدبر در امور نظامی و معنویت بالایی بوده و در واقع، مغز متفکر نیروهای همدان و فرد خارق‌العاده‌‌ای بود.

وی اعلام می‌کند: در عمليات مسلم بن عقيل(ع)، حدود 120 شهید از همدان تقدیم انقلاب شد که شهید رضا نوروزی، شهید امین بیات، شهید محمد فتحی، شهید مجید بهرامجی، شهید سید مهدی آهنچیان و شهید حسین شکراییان از شهدای برجسته آن به شمار می‌آیند.

سمیه مظاهری