به گزارش نافع، در مسافت حدود ۲۰ کیلومتری شهر همدان و در روستایی خوش آب‌وهوا پشت درهای کارگاه قالیبافی، سکوت جای خود را به همهمه‌ای پرانرژی می‌دهد.

میز بزرگی وسط کارگاه قرار دارد و دارهای کوچک قالی روی آن چیده شده است و هرکدام از قالیبافان چنان مشغول بافت قالی خود هستند که انگار به‌کلی از دنیای اطراف جداشده‌اند.

در کوچه‌پس‌کوچه‌های روستا صدای دار قالی و آوای نقشه‌خوانی به گوش می‌رسد، کلماتی که هنرمندان قالیباف هرروز تکرار می‌کنند تا اوج هنر و هویت فرش همدان را برای همیشه تاریخ زنده نگه‌دارند.

آری اینجا روستایی در دل استان همدان است که زنان و دختران آن هنر قالیبافی را حرفه خود انتخاب کرده‌اند، به امید آنکه روزی وضعیت صادرات این هنر رنگ و رویی به زندگی‌شان ببخشد.

به تایید تاریخ، فرش دستباف ایرانی، نمونهٔ بی‌بدیل پیوند تاریخ و فرهنگ باهنری متعالی است که آثار فاخری از اصالت و معنویت ایران را تقدیم جهانیان کرده است.

در غیاب قالی ایران در بازارهای جهانی، قالی‌های دست‌بافت چینی در سطح بین‌الملل جولان می‌دهدصنعت قالی ایران شاید تنها نمونه از صنعتی باشد که از قرن‌های گذشته به‌عنوان یک هنر- صنعت جهانی یکه‌تاز بازارهای بین‌الملل بوده و آوازه آن تقریباً در همه نقاط جهان پیچیده اما اکنون زیر بار مسائل و مصائب اقتصادی به دست فراموشی سپرده‌شده است و به‌تدریج به سمت نابودی به‌پیش می‌رود چراکه اکنون در غیاب قالی ایران در بازارهای جهانی، قالی‌های دست‌بافت چینی در سطح بین‌الملل جولان می‌دهند.

همدان نیز از این قانون مستثنا نیست و در چند دهه اخیر این هنر در کشور و به‌خصوص در استان همدان بابی مهری روبرو شده که حاصل آن کاهش تولید و درنتیجه کاهش صادرات این کالا بوده و این در حالی است که تولید فرش در استان تاریخی همدان جزئی از فرهنگ و آداب مردم محسوب می‌شود.

نگاهی به آمار نشان می‌دهد فرش دستبافت در سال‌های اخیر با کاهش صادرات مواجه شده که می‌توان کم‌توجهی به بازاریابی این محصول و به میدان آمدن رقبا را از دلایل کاهش صادرات فرش در ایران و همدان عنوان کرد.

در استان همدان ۴۹ هزار بافنده فرش دستبافت وجود دارد

در استان همدان ۴۹ هزار و ۲۰۵ بافنده فرش دستبافت وجود دارد که ۹ هزار و ۳۸۳ نفر معادل ۱۹ درصد بافندگان فرش دستبافت مرد و ۳۹ هزار و ۸۲۲ نفر معادل ۸۱ درصد بافندگان فرش دستبافت استان همدان زن هستند.

تعداد فروشندگان فرش دستبافت در استان همدان ۱۵ نفر و تعداد طراحان و نقشه کشان ۳۸ نفر است و طبق  آخرین آمار در استان همدان حدود ۵ هزار نفر به‌طور مستقیم در زمینه فرش دستبافت و مشاغل جانبی آن فعالیت دارند.

گذشته از اینکه ایران بازار صادراتی فرش دستبافت خود را ازدست‌داده چنین عنوان می‌شود که فرش‌های تولیدی در استان همدان کیفیت لازم را ندارند و حال‌آنکه پیش‌ازاین قالی استان همدان درزمینهٔ کیفیت با مشکل چندانی روبرو نبوده است.

در همین خصوص رئیس اداره فرش استان همدان بابیان اینکه باید از مجموعه‌های بافنده حمایت کنیم و بودجه‌ای مجزا برای تشکل‌های بافنده فرش اختصاص دهیم، گفت: در ۱۰ سال گذشته به هیچ‌یک از تعاونی‌ها حتی یک ریال هم در هیچ قالبی پرداخت‌نشده است.

احمد علی‌بابایی بابیان اینکه برای بالا بردن کیفیت فرش باید اعتبار داشت تا مواد اولیه باکیفیت وارد بازار همدان شود، گفت: در حال حاضر مواد موجود در بازار همدان بی‌کیفیت است و موجب شده که کیفیت قالی‌ها پایین بیاید.

وی بابیان اینکه در همدان حدود ۶۰۰ بافنده وجود دارد که اگر حمایت شوند و کارشان رونق بگیرد نقش عمده‌ای در تولید، صادرات و اشتغال‌زایی استان خواهند داشت، گفت: همدان بافنده‌های بسیار ماهری داشته و با توجه به اینکه فرش همدان ضخیم، درشت‌بافت و ارزان‌قیمت است در کشور محبوبیت دارد اما اگر کیفیت مواد اولیه آن بالا برود و تولیدکنندگان حمایت شوند، قالی همدان می‌تواند بازار بزرگ‌تری در کشور و دنیا به دست بیاورد.

در حال حاضر مشکل مواد اولیه مرغوب وجود دارد

بابایی با تأکید بر اینکه در حال حاضر مشکل مواد اولیه مرغوب در بازار وجود دارد وگرنه قالی‌بافان زحمت خود را می‌کشند، در خصوص راه های در نظر گرفته‌شده برای افزایش صادرات فرش از استان همدان و سایر استان‌ها به خارج از کشور گفت: مرکز ملی فرش ایران همایشی ترتیب داده که از پنجم آبان ماه به مدت سه روز رؤسای ادارات فرش استان‌ها دورهم جمع شوند و راهکارها و سازوکارهای برون‌رفت از بحران فرش بررسی و تصمیم‌هایی اتخاذ شود.

وی بابیان اینکه فراهم کردن زیرساخت‌ها زمان‌بر است، گفت: ایران بیش از یک دهه است که بازار جهانی را ازدست‌داده و چین و هند توانسته‌اند سلیقه مشتریان را به دست بگیرند و اکنون برای در دست گرفتن این بازار و ورود همدان به بازار جهانی باید برنامه دقیق و مدونی وجود داشته باشد.

بابایی بابیان اینکه تا نتوانیم سلیقه بازار و مصرف‌کننده را شناسایی کنیم تولید هم بی‌فایده است، گفت: اگر موفق شویم سفارش کار بگیریم پس از تولید از بحران‌ها خارج خواهیم شد.

 ۱۰۰ هزار بافنده در استان همدان فعالیت می‌‌کرد که به سبب کاهش درخواست فرش دستبافت ۵۰ درصد از این تعداد از چرخه بافت فرش خارج شدند

وی با اشاره به اینکه به سبب نبود بازار فروش فرش دستبافت بسیاری از تولیدکنندگان نیز از چرخه تولید خارج شدند، افزود: در سال‌های گذشته نزدیک به ۱۰۰ هزار بافنده در استان همدان فعالیت می‌‌کرد که به سبب کاهش درخواست، بخش زیادی از این گروه از چرخه بافت فرش خارج شدند.

علی بابایی بابیان اینکه کاهش صادرات فرش دستبافت به کشورهای دیگر تولید را با مشکلاتی مواجه کرد، عنوان کرد: کانادا و آمریکا از بازارهای هدف صادراتی استان همدان بودند که از سال ۸۵ تاکنون روند صادرات فرش دستبافت به این کشورها نزولی بوده و درنهایت به صفر رسیده بود

رئیس اداره فرش استان همدان بابیان اینکه درج فرش دستبافت در توافق‌نامه نشان از ارزشمندی و جایگاه استراتژیک این محصول دارد، افزود: در حال حاضر ۸۵ درصد تولید فرش دنیا توسط ایران انجام می‌شود که این مسئله فضای خوبی را برای صادرات فرش ایجاد می‌کند.

آینده خوبی برای فرش دستبافت استان همدان پیش‌بینی می‌کنیم

وی با اعلام اینکه آینده خوبی برای فرش دستبافت استان همدان پیش‌بینی می‌کنیم، بیان کرد: همدان باید در فضای رقابتی جدید به‌صورت جدی ورود پیدا کند تا اصالت و کیفیت فرش دستبافت همدان را در بازارهای جهانی حفظ کند.

وی عنوان کرد: پس از برداشته شدن تحریم‌ها ایران مجدد بازار را در دست خواهد گرفت و همدان نیز با داشتن قالی‌بافان مجرب، در صورت حمایت حتماً می‌تواند یک پای صادرات فرش باشد.

استاندار همدان نیز در این خصوص بابیان اینکه فرش همدان در دنیا معروف است اما متأسفانه بدون حمایت و برنامه‌ریزی، خوب معرفی نشده است، گفت: باید نقشه فرش همدان در فرش‌بافی‌ها کار شود و فراموش نشود.

دستگاه‌های ذی‌ربط در بحث فرش باید کمک‌حال تولیدکننده و سرمایه‌گذار باشند

محمدناصر نیکبخت ادامه داد: دستگاه‌های ذی‌ربط در بحث فرش باید کمک‌حال تولیدکننده و سرمایه‌گذار باشند و شرایط را برای تولید و صادرات فرش از استان آماده کنند

استاندار افزود: متأسفانه تولید و صادرات فرش در آمار استان محاسبه نمی‌شود و صادرات از طریق‌ دیگر انجام می‌شود که در آمار نیست و جای تأسف دارد که برای فرش همدان برنامه‌ریزی و حمایتی در سال‌های اخیر نشده است

استاندار همدان عنوان کرد: باید در روستاهای پرجمعیت، فرمانداری مکان لازم را برای آموزش فراهم و برای پیشبرد کار همکاری و کمک کند.

محمود امیری فروشنده فرش در سرای روحانی همدان نیز، ورود فرش ماشینی را آفت رشد و توسعه هنر ایرانی دانست و گفت: ورود فرش‌های ماشینی و تبلیغات گسترده آن‌ها به همراه قیمت ارزان این کالای صنعتی بخش عمده‌ای از بازار فرش دستباف را گرفته است.

این تولیدکننده افزود: در شرایط کنونی سرمایه‌گذاری در صنعت فرش دستباف کار عاقلانه‌ای نیست، پدرم حدود ۴۰ سال از عمرش را در این راه گذراند و می‌خواستم ادامه‌دهنده شغل او باشم ولی به دلیل رکود بازار فرش مجبور شدم تغییر شغل بدهم اما ضرر کردم و از سر ناچاری دوباره وارد این حرفه شدم.

وی گفت: تولید فرش سرمایه زیادی می‌خواهد و بسیاری از کسانی که دنبال سودآوری در کوتاه‌مدت هستند نمی‌توانند در این حوزه وارد شوند.

امیری یادآور شد: اگر دولت تسهیلات بیشتری در بخش صادرات فراهم کند تولیدکننده می‌تواند فرش دستباف را در داخل با شرایط بهتر و قیمت کمتری به مصرف‌کننده عرضه کند و صنعت فرش رونق می‌گیرد.

یک کارشناس فرش دستبافت نیز در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه امروزه فرش دستبافت در استان همدان نسبت به گذشته رونق کمتری دارد، اظهار داشت: همدان یکی از مراکز اصلی تجارت فرش در منطقه غرب کشور بوده و می‌طلبد که دوباره به جایگاه گذشته خود بازگردد.

لیلی علوی بابیان اینکه قالیبافان شهر همدان در یک قرن گذشته از انواع طرح‌های رایج در ایران ازجمله افشان شاه‌عباسی، لچک ترنج شاه‌عباسی و غیره استفاده کرده‌اند، عنوان کرد: روستاهای اطراف همدان دارای طرح‌های خاصی هستند که عموماً به‌صورت ذهنی بافته می‌شوند.

کاهش کیفیت مواد اولیه و دخل و تصرف در طرح‌های محلی از مرغوبیت فرش همدان کاست

وی فرش قدیم و محلی همدان را از زیباترین و شادترین فرش‌های ایران دانست و بیان داشت: کاهش کیفیت مواد اولیه، دخل و تصرف در طرح‌های محلی و یا فراموش‌شدن آن‌ها تا حد زیادی از مرغوبیت فرش همدان کاست که این کاهش مرغوبیت سبب کم شدن استقبال از فرش همدان شد.

کارشناس فرش دستبافت بابیان اینکه قالی اصیل و محلی همدان از نوع یک پود است اما قالی‌های جدید در همدان به‌صورت دو پود بافته می‌شوند، عنوان کرد: بسیاری از قالی‌های همدان پس از بافت پرداخت می‌شوند اما قالی‌های محلی در هنگام بافت پرداخت می‌شوند.

با این تفاسیر آنچه مسلم است درگذشته هنر قالیبافی به‌عنوان یکی از شغل‌های پردرآمد محسوب می‌شد و هر خانواده‌ای با زدن گره‌هایی بر چله، امید به گشایش گره زندگی داشت و هر دار قالی که پایین می‌‌آمد دختر به خانه بخت می‌رفت، پسر با خیال آسوده تشکیل زندگی می‌داد و مستأجران صاحب سرپناهی می‌شدند. اما در حال حاضر این صنعت نه‌تنها جایگاهی در میان زنان و مردان قالیباف ندارد بلکه رو به فراموشی است.

حال برای رهایی از مشکلات کنونی در عرصه تولید و صادرات فرش باید اقدامات جدی و ریشه‌ای صورت گیرد که با شناخت سلیقه‌های بازارهای هدف، تعریف حداقل‌های استاندارد فرش برای جلوگیری از کاهش کیفیت، سیاست‌گذاری ،برنامه‌ریزی و ارائه راهکارهای نوین برای توسعه صنعت فرش همدان می‌توان موجبات رشد، رونق و توسعه این صنعت را فراهم کرد.

پایان پیام/م