زانوهاي پرانتزي درچند حالت اتفاق مي‌افتد. در افراد جوان‌تر اگر فقط يك زانو به اين شكل باشد، علت آن احتمالا ناهنجاري‌هاي رشدي، عفونت‌ که استخوان‌هاي ران يا درشت ني را درگير مي‌کند، ضربه به صفحه رشد و در نتيجه تخريب صفحه رشد و وجود تومورهاي استخوان‌هاي ران يا درشت ني است. ولي اگر هر دو زانو به اين شكل باشد (البته در 4 سال اول زندگي اين حالت طبيعي است)، مي‌تواند به دليل ناهنجارهاي مادرزادي، اختلال‌هاي راستاي قامت، اختلال‌هاي تکاملي، کمبود

ويتامين D در کودکي، اختلال‌ هورموني، ابتلا به آرتروز (شايع‌ترين علت)، اختلال‌هاي ناشي از شغل (مثل سوارکاران) و ابتلا به كليه بيماري‌هاي استخواني مثل پاژه يا بيماري بلانت باشد. ممکن است در افراد مسن و به‌خصوص در خانم‌ها ببينيد که زانوها از هم فاصله گرفته‌اند، حالتي که به آن زانوي «کماني» گفته مي‌شود. علت آن هم اغلب تخريب قسمت داخلي كنديل استخوان ران يا درشت ني يا هر دو در اثر آرتروز است. در اين مطلب به علايم پاي پرانتزي و حرکت‌هاي اصلاحي براي اين بيماري اشاره مي‌شود.

عوارض پاي پرانتزي

پاي پرانتزي مشکل شايعي در افراد مسن به‌خصوص زنان دچار آرتروز است اما آيا مشکل فقط به زانو ختم مي‌شود؟ جواب منفي است چون با متمايل شدن زانو به خارج و واکنش به آن، اختلال‌هايي به مرور ايجاد مي‌شود که شامل ايجاد اختلال در ساق پا، درد حين ايستادن و قدم زدن، لنگش، مشکل در حمل اجسام، مشکل شدن استفاده از توالت ايراني و اشکال در نشستن به حالت چمباتمه روي زمين است.

اين تغييرات هم در زانو ايجاد مي‌شود:

• در اثر اين حالت بعضي عضلات اطراف زانو سفت و بعضي ضعيف مي‌شوند. در نظر بگيريد زانويي که به بيرون انحراف پيدا کرده، عضلاتي که در خارج ران قرار دارند و کوتاه و سخت شده‌اند و برعکس، عضلاتي که در سمت داخل ران قرار دارند، طويل و شل مي‌شوند.

• کشکک به سمت خارج منحرف مي‌شود بنابراين ليگامان‌هايي که از طرف خارج به کشکک‌ها مي‌چسبند، سخت و آنهايي که از داخل مي‌چسبند، شل مي‌‌شوند (ليگامان رتيناکولوم).

• تاندون عضلات هنگام چسبيدن به استخوان‌ها داراي ساختارهايي در زير خود هستند که مانند بالشتک از چسبيدن تاندون به استخوان جلوگيري مي‌کنند. به اين بالشتک‌ها «بورس» گفته مي‌شود. عضلات درمعرض کشش، فشار بيشتري به اين بالشتک‌ها وارد و آنها را دچار التهاب مي‌كنند، حالتي که در افراد مبتلا به آرتروز زانو زياد ديده مي‌شود و به آن «بورسيت» مي‌گويند. اين بورسيت‌ها نيز بايد درمان شوند.

براي برقراري تعادل در زانو بايد با ورزش‌هاي خاص عضلات کوتاه را با کشش طويل کرد و عضلات طويل شده را با قدرت بخشيدن، کوتاه. انجام ورزش، باعث هماهنگي بيشتر عصبي- عضلاني و افزايش سرعت واکنش‌ عضلات هم مي‌شود.

در تجويز ورزش، ابتدا بايد عضلات کوتاه بلند شوند؛ معمولا عضلات کوتاه در پاي پرانتزي، عضلات قسمت خارجي ران و پشت ران، پشت ساق و داخل ساق هستند.

تشخيص

معاينه در حالت خوابيده به پشت انجام مي‌گيرد.

زانوها را کاملا باز كنيد و قوزک‌هاي داخلي هر دو پا را به هم بچسبانيد و تا حد ممکن استخوان‌هاي کشکک را به سمت هم بچرخانيد.

اگر فاصله دو زانو در اين حالت بيش از 3 سانتي‌متر باشد، به بررسي پزشک نياز دارد.

پزشک معمولا با گرفتن عکس ايستاده از کل اندام تحتاني و محاسبات خاص، ارزيابي دقيق‌تري انجام خواهد داد.

درمان

تا قبل از ?سالگي درمان‌هايي غير از جراحي انجام مي‌شود که شامل استفاده از انواع اُرتوزهاي زانو، قوزک پا و پنجه پا است.

گاه از بريس‌هاي ديناميک يا اسپيليت استفاده مي‌شود.

بعد از 4سالگي اگر ناهنجاري خيلي بارز باشد، بايد با جراحي اصلاح شود.

بعد از 4 سالگي با توجه به مورد درباره درمان تصميم‌گيري مي‌شود.

ورزش‌هاي پيشنهادي

الف) حرکات کششي: به‌طور كلي انجام حركت‌هاي کششي روزي 2بار آن هم در 4- 3 مرحله توصيه مي‌شود. کشش بايد 30- 20 ثانيه حفظ ‌شود. ميزان كشش بايد به حدي باشد که فرد تا حدودي احساس ناراحتي داشته باشد (ولي درد پذيرفته شده نيست) ضمنا کشش يکنواخت است و ضربه زده نمي‌شود. براي اثربخشي حداقل اين ورزش‌ها حداقل بايد 8 هفته انجام شوند.

1. مي‌توانيد دراز بکشيد. پاي خود را با زانوي کاملا باز با استفاده از يک ملحفه به سمت بالا بکشيد. اين حركت را روزي 2بار آن هم در 4- 3 مرحله انجام دهيد؛ يک بار صبح و يک بار شب. حين انجام اين حركت بايد پا را 30- 20 ثانيه در اين حالت نگه داريد.

2- بايستيد. يك پايتان را پشت پاي ديگر قرار دهيد و به سمت مقابل خم شويد. 30- 20 ثانيه اين حالت کشش را ادامه دهيد. احساس كشش بايد به‌گونه‌اي باشد كه احساس درد نكنيد. اين حركت را 2بار در روز انجام دهيد.

ب) حرکات قدرتي: اين تمرين‌هاي ورزشي را بايد در 3 ست، 10 بار تکرار كنيد. البته بين ست‌ها 2دقيقه استراحت توصيه مي‌شود.

1- حرکت تقويتي بخش مياني عضله 4 سر ران

روي صندلي يا تخت بنشينيد؛ به‌گونه‌اي كه پاهايتان از زانو حالت آويزان داشته باشد. ابتدا يکي از پاها را به طرف بالا حرکت دهيد (مطابق شکل). 10 ثانيه در اين حالت بمانيد و سپس آرام پا را پايين بياوريد. 2دقيقه استراحت كنيد و بار ديگر اين حركت را با پاي ديگر انجام دهيد. اين حرکت بايد 10 بار تکرار شود.

2- تقويت عضلات داخل ران يک حوله يا توپ واليبال را بين 2 زانو بگذاريد. 10 ثانيه حداکثر فشار بايد وارد ‌شود. اين حركت را بايد در 3 مرحله و آن هم 10 بار تکرار كنيد.

3- تقويت عضلات پشت ران حوله يا ملحفه‌اي را زير ران بگذاريد. 10 ثانيه با رانتان به ملحفه يا حوله فشار وارد كنيد.

هشدار: اگر مبتلا به فشارخون هستيد، بايد فشارخونتان را قبل از انجام اين ورزش‌ها کنترل كنيد و در صورت بالا بودن آن، از انجام حرکت‌هاي قدرتي که باعث احتباس نفس مي‌شوند، خودداري كنيد.